Każdy, kto kocha Tychy i ceni mistrzowską fotografię, zachwyci się albumem Tychy – geometria przestrzeni, od którego premiery minął już prawie rok. To nieoczywiste spojrzenie na miasto. Autor zdjęć Radosław Kaźmierczak odszedł od stosowanej zwykle w podobnych publikacjach koncepcji i nie skupiał się na miejscach najsłynniejszych czy najbardziej reprezentacyjnych. Jest to moje, bardzo subiektywne spojrzenie. Te miejsca, które są na zdjęciach, nie są może „ładne”, jest tam dużo betonu, są blokowiska. Ale czasem wystarczy odpowiednia chwila, odrobina uwagi i skupienia, by okazało się, że jest w tym urok – mówi autor fotografii.

Komentarzem do zdjęć Kaźmierczaka są teksty tyskich poetek: Agaty Cichy, Sławy Sibigi i Danuty Skwarczyńskiej. Wielkim atutem wydawnictwa jest też projekt graficzny autorstwa Zofii Oslislo-Piekarskiej. Całość zyskała uznanie kapituły konkursu Śląska Rzecz – tyski album zdobył nagrodę główną w kategorii Grafika. Jako książka o miejscu album jest zrealizowany mistrzowsko. Wiele osiągnięto przez skromne środki wyrazu oraz techniki introligatorskie – można było przeczytać w uzasadnieniu werdyktu.

Album Tychy – geometria przestrzeni został wydany przez Urząd Miasta Tychy i jest dostępny w sprzedaży w Biurze Obsługi Klienta Urzędu oraz w Muzeum Miejskim.

Muzeum Miejskie w Tychach ma w ofercie znacznie więcej godnych uwagi pozycji. Miłośników sztuki z pewnością zachwyci album Nowosielski na Śląsku. Sztuka sakralna. To bogato ilustrowane wydawnictwo omawia dzieła sztuki sakralnej jednego z najwybitniejszych malarzy polskich XX wieku – zarówno zrealizowane, jak i te już nie istniejące, lub zachowane wyłącznie w formie projektu – z terenu Górnego i Dolnego Śląska. Dzieła Jerzego Nowosielskiego zdobią wnętrza kościoła rzymskokatolickiego pw. Ducha Świętego w Tychach, ale także katedry prawosławnej pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu oraz cerkwi prawosławnej pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Jeleniej Górze.

Autorką tekstu jest Krystyna Czerni, krytyk i historyk sztuki. Spod jej ręki wyszła także książka Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, która trafiła do finału nagrody literackiej Nike. Publikacja została wydana przez z Muzeum Miejskie w Tychach i Szpalanka Lab. To prezent bardzo na czasie, ponieważ rok 2023 uchwałą Sejmu RP został ustanowiony Rokiem Jerzego Nowosielskiego, a publikacja otrzymała niedawno wyróżnienie w konkursie Marszałka Województwa Śląskiego za Wydarzenie Muzealne Roku 2022 w kategorii Publikacje książkowe.

Obie powyższe książki to propozycje dla miłośników pięknych obrazów i pięknego słowa. Natomiast na prezent dla melomana gorąco polecamy liczne wydawnictwa płytowe z udziałem Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy AUKSO. Jest w czym wybierać.

Wydana w listopadzie 2022 roku płyta String Theory Marka Napiórkowskiego to album-suita napisana na gitarę, sekcję i orkiestrę AUKSO. Płyty słucha się z wielką przyjemnością, od pierwszej do ostatniej sekundy – pisał w recenzji opublikowanej mniej więcej rok temu na łamach „Ram Kultury” Andrzej Kalinowski. Każdy z siedmiu utworów posiada odmienny nastrój i charakter narracji, a jednak tworzy wyjątkowo spójną całość. Wielka w tym zasługa Orkiestry AUKSO pod czujną batutą Marka Mosia oraz aranżera Nikoli Kołodziejczyka. Płyta przypadnie do gustu nie tylko miłośnikom jazzu i muzyki gitarowej, także każdemu, kto ceni sobie perfekcję wykonawczą, oryginalne kompozycje tworzone w jazz-rockowym trio, muzykę dynamiczną, ale dobrze zbalansowaną. 

Płytę można znaleźć w dobrych księgarniach muzycznych.

Nie możemy nie zarekomendować tu wydanych przez wytwórnię ANAKLASIS oper Aleksandra Nowaka, których prawykonania miały miejsce podczas kolejnych edycji festiwalu Auksodrone. Poza obsypanym nagrodami tryptykiem Drach, Syrena i Pokora, który był owocem współpracy kompozytora ze Szczepanem Twardochem, w katalogu wytwórni jest też Baśń o sercu z librettem Radka Raka (na podstawie nagrodzonej Nike powieści Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli). Jestem zachwycony operami Alka Nowaka. Sądzę, że pozostaną one utworami ważnymi i znaczącymi w dorobku kompozytora, ale są ważne także dla literatury polskiej – mówi o dziełach kompozytora Marek Moś.

Nic dodać, nic ująć. Linki do sklepów muzycznych, w których dostępne są opery, można znaleźć na stronie wydawnictwa ANAKLASIS.

Opery Nowaka, chociaż bez wątpienia wybitne, pociągają słuchaczy w melancholię i tęsknotę, ale czasem także w mrok i chłód. Prezentem bardziej lirycznym i źródłem wielu wspaniałych estetycznych wrażeń będzie z pewnością płyta Kasi Moś i orkiestry AUKSO Moniuszko 200. Album składa się z płyty CD i DVD i jest zapisem koncertu, który miał miejsce w katowickiej sali koncertowej NOSPR w dwusetną rocznicę urodzin Stanisława Moniuszki. Utwory kompozytora zostały zaaranżowane bardzo współcześnie, z wykorzystaniem syntezatorów Moog czy elektrycznych skrzypiec, co nie odebrało jednak pieśniom niczego z ich lirycznego uroku i melodyjności. W serwisie YouTube można znaleźć zarejestrowane podczas koncertu Znaszli ten kraj oraz Prząśniczkę (która doczekała się już 4 mln wyświetleń!).

Wydawcą płyty jest Agencja Muzyczna Polskiego Radia. Album jest dostępny w księgarniach muzycznych.

Sylwia Witman

W związku z licznymi prośbami ze strony chórów, Miejskie Centrum Kultury w Tychach podjęło decyzję o przedłużeniu terminu nadsyłania zgłoszeń na Konkurs Chórów w ramach 33. Tyskich Wieczorów Kolędowych. Na zgłoszenia czekamy do 18 grudnia 2023 roku.

Kierownicy zespołów o wynikach I etapu zostaną poinformowani drogą mailową do 22 grudnia.

Pozostałe założenia regulaminu konkursu pozostają bez zmian. Regulamin i kartę zgłoszenia można pobrać ze strony Konkurs Chórów TWK 2024 lub z artykułu Konkurs Chórów XXXIII Tyskich Wieczorów Kolędowych .

Zapraszamy do udziału i liczymy, że spotkamy się w Tychach w II etapie konkursu, podczas przesłuchań 20 stycznia 2024 roku.

Jeszcze nie opadły emocje po Tyskich Spotkaniach Teatralnych, a na naszych łamach już znajdziecie obszerną z nich relację. Ale nie tylko, jest też mnóstwo zapowiedzi wydarzeń nadchodzących. A że mamy grudzień, wiele z nich związanych jest z adwentem i świętami Bożego Narodzenia.

Jeżeli nasz miesięcznik wpadł Wam w ręce w pierwszych dniach grudnia, gorąco polecam Koncert Światła – recital tradycyjnych polskich pieśni, w wykonaniu Basi Pospieszalskiej i towarzyszących jej znakomitych muzyków. Dla osób poszukujących w okresie przedświątecznym duchowej głębi może to być odtrutka na wszechobecne już w sklepach świąteczne hity i choinkową tandetę.

Ale jeśli trafiliście na tę zapowiedź nieco później (Koncert Światła odbędzie się już 3 grudnia), to i tak polecam wywiad z Basią Pospieszalską, która opowiedziała Justynie Stolfik-Bindzie o tym, dlaczego skupia się w swojej twórczości na pieśniach religijnych i jak przeżywa się święta w bardzo licznej i muzykalnej rodzinie. To piękny tekst, budzący nie tylko religijne refleksje.

Zaduma i pogłębiona refleksja – tak, w końcu od tego jest muzyka i sztuka w ogóle. Ale wróćmy jeszcze do świątecznych hitów. Czyż ten komercyjny wymiar świąt także nie ma w sobie uroku? Od lat mieszkańcy Tychów gromadzą się na Jarmarku Bożonarodzeniowym na placu Baczyńskiego, by wprowadzić się w świąteczny nastrój, pijąc grzane wino i słuchając gwiazd muzyki popularnej w świątecznym repertuarze. Tak będzie i tym razem. Zagrają i zaśpiewają Robert Janowski, Trebunie-Tutki, a także wokalistki wykonujące kultowe piosenki z filmów Disneya w polskojęzycznych wersjach. Koncert będzie zatytułowany Mam tę moc. I muszę się przyznać, że spośród jarmarkowych propozycji ta podoba mi się najbardziej.

W kalendarium znajdziecie oczywiście także podpowiedzi, gdzie w okolicach 6 grudnia będzie można spotkać Świętego Mikołaja.

Piękne święta przed nami. Niech będą mroźne, białe i pełne miłości.

Sylwia Witman

Co znajdziemy w najnowszym numerze?
– wywiad z Basią Pospieszalską – wokalistką znaną z wykonywania pieśni religijnych, która wystąpiła w Tychach podczas Koncertu Światła,
– przegląd koncertów, które odbędą się w Tychach w grudniu,
– pomysły na kulturalne prezenty świąteczne, których przeglądu dokonała redaktor naczelna Sylwia Witman,
– zaproszenie na wernisaż Magdaleny Dudy do Galerii na Wolności,
– relacja ze świeżo zakończonego festiwalu Tyskie Spotkania Teatralne dwóch autorek Podcastu o teatrze,
– wiele innych artykułów oraz bogate kalendarium wydarzeń.

Miesięcznik znaleźć można we wszystkich instytucjach kultury, młodzieżowych domach kultury, klubach osiedlowych, urzędach, Gemini Park Tychy oraz wybranych restauracjach. Szczegółowa lista punktów dystrybucji znajduje się TUTAJ.
Poniżej prezentujemy również dotychczasowe wydania „Ram Kultury” w wersji online:

Ramy Kultury nr 28
Ramy Kultury nr 27
Ramy Kultury nr 26
Ramy Kultury nr 25
Ramy Kultury nr 24
Ramy Kultury nr 23
Ramy Kultury nr 22
Ramy Kultury nr 21
Ramy Kultury nr 20
Ramy Kultury nr 19
Ramy Kultury nr 18
Ramy Kultury nr 17
Ramy Kultury nr 16
Ramy Kultury nr 15
Ramy Kultury nr 14
Ramy Kultury nr 13
Ramy Kultury nr 12
Ramy Kultury nr 11
Ramy Kultury nr 10
Ramy Kultury nr 9
Ramy Kultury nr 8
Ramy Kultury nr 7
Ramy Kultury nr 6
Ramy Kultury nr 5
Ramy Kultury nr 4
Ramy Kultury nr 3
Ramy Kultury nr 2
Ramy Kultury nr 1

Każdego dnia grudnia aż do wigilii użytkownicy Instagrama będą mieli możliwość otworzenia wirtualnego okienka kalendarza adwentowego, przygotowanego przez MCK.

Co będzie w nim ich czekać?
Mnóstwo kreatywnych pomysłów na spędzenie zimowych wieczorów. Między innymi pojawią się propozycje „DIY”, czyli zrób to sam, które przygotowała Marta Solecka – instruktorka ds. kulturalnych z Klubu Wilkowyje MCK. Będą to krótkie instruktażowe filmy, na których krok po kroku pokazane będzie, jak własnoręcznie wykonać wyjątkowe ozdoby bożonarodzeniowe, co może stać się pretekstem do zaangażowania najbliższych w przedświąteczne aktywności.

W okienkach wirtualnego kalendarza adwentowego pojawią się informacje o koncertach i innych wydarzeniach organizowanych w grudniu przez Miejskie Centrum Kultury w Tychach. Ponadto pojawią się treści poradnikowe i przepisy.

Polecamy codziennie uważnie śledzić profil @mcktychy, ponieważ przewidzianych jest kilka konkursów, w których do wygrania będą drobne upominki i gadżety od Miejskiego Centrum Kultury w Tychach.

Zapraszamy na nasz profil na Instagramie i zachęcamy do odliczania do Świąt razem z nami!

Regulamin konkursów na Instagramie – Kulturalny kalendarz adwentowy

Załącznik nr 1 REGULAMIN KONKURÓW Z DZIEDZINY KULTURY NA INSTAGRAMIE MIEJSKIEGO CENTRUM KULTURY W TYCHACH

Załącznik nr 2 REGULAMIN KONKURÓW Z DZIEDZINY KULTURY NA INSTAGRAMIE MIEJSKIEGO CENTRUM KULTURY W TYCHACH

Tyskie instytucje (i nie tylko) przygotowały świąteczne propozycje dla dzieci, aby nie tylko Mikołajki, ale i cały grudzień upłynął w kreatywnej atmosferze, a oto one:

3 grudnia

godz. 15.00 i 18.00 – Spektakl „Kopyta w górę” w wykonaniu Teatru Kultureska z Krakowa, 30 zł, bilety do nabycia w kasie Teatru Małego w Andromedzie lub na teatrmaly-tychy.interticket.pl, Mediateka, al. marsz. J. Piłsudskiego 16; po spektaklu odbędzie się wręczanie prezentów od św. Mikołaja (więcej)

4 grudnia

godz. 18.00 – Mikołajki dla dzieci w sali Koła Gospodyń w Urbanowicach, obowiązują zapisy (do 24 listopada): 726 261 375, ul. Przejazdowa 8 (więcej)

6 grudnia

godz. 16.00 – Spotkanie z Mikołajem w Klubie Osiedlowym Magdalena TSM Oskard, obowiązują zapisy: 32 217 76 43 (więcej)

godz. 16.30 – spektakl „Cukierku, Ty łobuzie!” w wykonaniu Teatru BELFEgoR – Fabryka Mistrzów, al. Niepodległości 32, 30 zł, bilety do nabycia przez stronę: kupbilecik.pl (więcej)

godz. 17.00 – Spotkanie z Mikołajem w Klubie Osiedlowym Regina TSM Oskard, obowiązują zapisy: 32 218 48 35 (więcej)

godz. 17.00 – Mikołajki w Grill Pub, warsztaty wykonywania ozdób świątecznych, połączone ze spotkaniem z Mikołajem, dla dzieci w wieku od 4 do 7 lat, obowiązują zapisy: 570 111 324, 799 725 824 (więcej)

godz. 18.00 – Spotkanie z Mikołajem w Klubie Osiedlowym Orion TSM Oskard, obowiązują zapisy: 32 217 02 32 (więcej)

7 grudnia

godz. 17.30 – Spotkanie z Mikołajem w Spółdzielczym Domu Kultury Tęcza TSM Oskard, obowiązują zapisy: 32 227 5812 (więcej)

godz. 17.30 – warsztaty plastyczne „Daj mi gwiazdkę z nieba” prowadzone przez Natalię Sitko, 10 zł, obowiązują zapisy: 887 450 212 (także SMSem), n.sitko@muzeum.tychy.p, Muzeum Miejskie w Tychach pl. Wolności 1 (więcej)

godz. 18.00 – spektakl „Reniferka i Bałwanek” w wykonaniu teatru Adya Ganti, wstęp wolny, obowiązują zapisy: 32 227 26 22, 691 770 344, klub@mck.tychy.pl, Klub Wilkowyje MCK, ul. Szkolna 94 (więcej)

8 grudnia

godz. 17.00 – Spotkanie z Mikołajem w Klubie Osiedlowym Uszatek TSM Oskard, obowiązują zapisy: 32 217 31 64 (więcej)

9 grudnia

godz. 10.00 – spektakl „O pewnym utopcu, który nie lubił zimy” w wykonaniu Lufcika na korbkę, Mikołajki w dzielnicy Wartogłowiec w ramach Budżetu Obywatelskiego, SMS Arena Tychy, ul. Oświęcimska 51, wstęp wolny, ograniczona liczba miejsc (więcej); Uwaga! Brak wolnych miejsc.

foto. pixabay.com

Przybądź w dniach 15-17 grudnia 2023 r. w godz. 14.00-21.00 na plac K.K. Baczyńskiego, aby skorzystać z bogatej oferty wydarzeń artystycznych, rozgrzać się pysznymi bożonarodzeniowymi potrawami i gorącymi napojami, nieco pomóc Mikołajowi i nabyć prezenty dla najbliższych, ale przede wszystkim aby doświadczyć tej niesamowitej świątecznej magii, która zostanie z Tobą na długo.

Codziennie na odwiedzających będzie czekać niezliczona moc atrakcji, a wśród nich:

15 GRUDNIA

15.30 Ice Team – pokaz rzeźbienia w lodzie
16.00 Słowiany – koncert Na folkowo i rockowo
17.00 Teatr Mattenia – świąteczny program interaktywny
17.30 Słowiany – Bożonarodzeniowy pokaz kulinarny
20.00 Słowiany – Koncert kolęd i pastorałek

16 GRUDNIA

14.30 Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 w Tychach – All I want for Christmas is you
15.00 Studio Piosenki „VoicePless” z Pszczyny – Magiczne kolędy i piosenki świąteczne
15.30 Teatr Mattenia – świąteczny program interaktywny
16.00 Kuba Tomaszczyk – zwycięzca programu MasterChef – pokaz kulinarny Świąteczne pierogi w nowoczesnym wydaniu
18.00 Orkiestra Komendy Wojewódzkiej Policji w Katowicach – Policja świątecznie
19.30 Robert Janowski z zespołem – Nie tylko kolędy

17 GRUDNIA

14.00 Zespół muzyczno-wokalny Live Music z Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Tychach – Pokolędujmy razem
14.30 Młodzieżowy Dom Kultury nr 1 im. Artystów Rodu Kossaków w Tychach – Coraz bliżej Święta
15.00 Teatr Mattenia – świąteczny program interaktywny
15.30 Oligo Mix Band z Zespołu Szkół Specjalnych nr 8 w Tychach – Aniołowie dziś latają nisko
16.00 Kasia Łaska, Weronika Bochat i Magda Wasylik – Bajkowy Koncert – Mam tę moc
17.30 Gruba Ferajna i goście
19.30 Trebunie-Tutki – Hej, kolęda!

Karuzela z otwartym wstępem czynna będzie w piątek i sobotę w godz. 14.00-21.00, a w niedzielę w godz. 13.00-20.00.

Wystawiane w Galerii OBOK prace są zróżnicowane pod względem tematycznym i chronologicznym. Obejmują rysunki scenograficzne, rysunki z wyobraźni, a także wybrane przykłady studium ruchu aktorów i tancerzy w trakcie prób. Prezentowane są też niektóre zachowane modele przestrzenne, scenograficzne makiety z mojego prywatnego archiwum (pozostałe znajdują się w kolekcji Muzeum Śląskiego w Katowicach) oraz fotografie z wybranych spektakli.

Pomimo autonomii Galerii OBOK w jej działaniach wystawienniczych, niezmiernie ważne jest dla mnie ulokowanie jej w strukturze artystycznej i organizacyjnej Teatru Małego. Piszę to, mając na uwadze moją wieloletnią pracę scenografa i projektanta. Stąd też obok materiałów nowo powstałych, można by rzec „premierowych”, zdecydowałem się umieścić na wystawie również inne wybrane z teatralnej przeszłości, w postaci specjalnie przygotowanych dużych wydruków z powiększonymi rysunkami. Jest też sporo prac w wersji oryginalnej prezentowanych w ten sposób po raz pierwszy. 

Wspomniane wydruki nie są w moim pojęciu tylko zwykłymi reprodukcjami, co dotyczy zwłaszcza premierowego cyklu rysunkowego „Argoland I”, który w oryginale (może lepsze określenie: w matrycy?) jest zestawem prac o rozmiarach stosunkowo niewielkich. Niektórzy zainteresowani wiedzą, czym tłumaczę moje podejście do tego zagadnienia, a dotyczący twórczości plakatowej, gdzie projekty grafików – plakacistów były sporządzane często na niewielkich formatach, a następnie powiększane do odpowiednich rozmiarów wydobywających i wzmacniających ekspresję ich odręcznych projektów. Co prawda cykl „Argoland” nie ma funkcji plakatowej, ale kwestia „zoomowanej” ekspresji jest dla mnie istotna i ciekawa, również w sensie teoretycznym. Rysunki z tego zbioru lokują się chyba dość blisko stylistyki filmowego storyboardu czy komiksu (co jest właściwie równoznaczne) i są inspirowane zawartością znakomitej powieści Janusza A. Zajdla Limes inferior z 1980 roku, w której upatruję wielki potencjał filmowej fabuły i szerokiej wizji.

Sztukę komiksu i jej twórców bardzo cenię i szanuję. Tu wszystko jest możliwe; mieszanie konwencji, hybrydy opowieści i narracji, zmienianie stylistyk, montażu. Komiks nierzadko przekracza granicę tzw. popkultury. Jako forma wypowiedzi znajduje się blisko gatunku filmowego, być może z większymi pod pewnymi względami możliwościami kreacyjnymi niż sam film.

Integralną częścią wystawy jest pokaz krótkiego filmu z użyciem animowanych sekwencji cyklu „Argoland” dających, jak myślę, poczucie filmowego „uruchomienia” rysowanych koncepcji. Jego współtwórcami są: znakomity kompozytor o wielkiej wyobraźni muzycznej Robert Łuczak oraz twórca filmów wideo Zbigniew Twardowski.

Siła sugestii rysunku odręcznego bywa naprawdę wielka. Wyobraźnia odbiorcy, ale co ciekawe, również rysownika, dopowiadają niejako to, czego nie widać – to piękna i poetycka sfera. Mam tu na myśli oddziaływanie zarówno swobodnych szkiców, jak i rysunków bardziej wystudiowanych, nieprzekraczających jednak stanu rysunkowego nasycenia (przesycenia…?). Trzeba wiary we własny warsztat i wynikającej z tego sprawczości oraz dystansu, aby tej cienkiej granicy wspomnianego stanu nie przekroczyć.

Chciałbym zaznaczyć ogromny wpływ, jaki wywarły na moją twórczość niezwykle stymulujące wyobraźnię przestrzenną tematy i koncepcje scenograficzne, które opracowywałem dla nieżyjącego już reżysera Lecha Raczaka. Ten wybitny twórca wyczuwał chyba od samego początku moje fascynacje surrealizmem i architekturą, znajdując przestrzeń wspólnego spotkania w teatralnym doświadczeniu. Wydaje mi się, że seria rysunków z wyobraźni, które tworzyłem równolegle do działalności w teatrze, jest inną wersją, a być może nawet przedłużeniem czy dopełnieniem, tego doświadczenia. 

Rysunek jest narzędziem i zarazem sposobem reagowania na ten Świat. Ma wiele wspólnego z pismem i jego indywidualną niepowtarzalnością, którą warto pielęgnować. Czynność rysowania zawiera w sobie elementy czegoś w rodzaju choreografii ze względu na swój ścisły związek z ciałem (oko – ręka!), czyli nie tylko ruchem samego narzędzia w postaci ołówka, piórka, kredki, sposobu trzymania ich w dłoni, ale i pozycji całego naszego ciała sprzężonego z umysłem i wrażliwością. Rysunek jest jednym z tych podstawowych, najprostszych i pierwotnych rodzajów wypowiedzi człowieka począwszy od wieku dziecięcego aż do dorosłości. Na wystawie pokazuję rysunki o różnym stopniu ich zaawansowania, od bardziej szkicowych, koncepcyjnych do tych wystudiowanych. Jednak rozróżnianie etapów pracy nad rysunkami staje się dla mnie z czasem coraz mniej istotne. Liczy się przede wszystkim siła sugestii, którą można uzyskać zarówno w zaawansowanym studium, jak i w kilku trafnych pociągnięciach narzędzia.

Bohdan Cieślak
Tekst (tu prezentowany we fragmentach) pochodzi z katalogu wystawy Bohdan Cieślak. Sfery

grafika: Bohdan Cieślak

Prosta z pozoru historia otwiera przed widzami możliwość ingerencji w świat sceniczny, co daje nieoczekiwane i zaskakujące efekty.

Teatr to miejsce spotkania i dialogu. O ile w kwestii spotkania nikt nie ma wątpliwości, bo przecież choćby w tym najprostszym rozumieniu proces zachodzi mimowolnie, kiedy aktorzy stykają się w przestrzeni artystycznej z widzem, o tyle kwestia dialogu to szalenie ciekawe i niejednokrotnie trudne do jednoznacznego zdefiniowania zjawisko. Chociaż widz z reguły usadzony jest w fotelu i w ciszy oraz skupieniu zanurza się w prezentowanej na deskach teatru historii, to jednak często zmuszony jest do szukania odpowiedzi na stawiane pytania, poddaje pod osąd zachowania i motywacje bohaterów czy na długo zostaje z tematem obejrzanego przedstawienia. Sami zaś aktorzy nieraz twierdzą, że obecność i reakcja widzów współtworzy ich grę.

W przypadku 40% do miłości, najnowszej premiery Teatru Małego w Tychach, przedstawienia prezentowanego na  Scenie Kameralnej w Pasażu Kultury Andromeda, możemy mówić o jeszcze innym rodzaju spotkania i dialogu teatralnego. Zaproszona przez dyrektora Pawła Drzewieckiego Aleksandra Respondek (na co dzień pracująca w teatrach niemieckich) zrealizowała spektakl w oparciu o metodę teatru forum, brazylijskiego reżysera i praktyka dramy, Augusto Boala.

Jeszcze przed rozpoczęciem pokazu dało się wyczuć wśród publiczności (która w większości świadoma była, że bierze udział w swoistym eksperymencie teatralnym) pewnego rodzaju ekscytację. Owo uczucie nie maleje, kiedy tuż przed spektaklem dyrektor Paweł Drzewiecki oznajmia widzom, że w pewnym momencie historia zostanie zatrzymana i do gry wkroczy joker…

Jesteśmy w poczekalni dworcowej (miejscu jakże symbolicznym) i to tu przypadkowe spotkania ludzi, którzy dokądś zmierzają lub skądś przyjechali jest początkiem historii i przeplatania się ich losów, których wspólnym mianownikiem jest „miłość” do alkoholu. Ale to tylko fasada. Bo owo uzależnienie i towarzysząca mu pustka, zapełniana procentami, bierze się przecież z bezgranicznej samotności, braku zrozumienia czy bycia wysłuchanym, ze świadomości straconych szans, chorobliwego rozpamiętywania przeszłości czy wreszcie z utraty perspektyw na lepsze życie. Nawet jeśli w tym świecie pojawi się uczucie, to szybko konfrontowane jest ono z własnymi ambicjami i potrzebami, które dobitnie stawiają „ja” nad „my”. Poruszająca jest scena spowiedzi, gdy bohaterowie jednym głosem oskarżają się nawzajem, a potem opowiadają o swojej „miłości do…”.

Nieoczekiwanie na scenę wkracza joker. Co ciekawe, obsada tej postaci nie jest stała, bo podczas premierowego pokazu w tej roli wystąpiła Justyna Rutkowska – pracująca w nurcie psychodynamicznym psycholog i psychoterapeuta, natomiast już kolejnego dnia rolę przejęła reżyserka spektaklu. Zadaniem jokera jest dialog z publicznością i analiza wybranych scen. Dzięki temu widzowie mają realny wpływ na losy bohaterów. Reżyserka zadaje proste pytania – co nas poruszyło, czy uważamy, że można coś zmienić lub poprawić w zachowaniu bohaterów? Widzowie wypowiadali się chętnie, a dzięki zaproszeniu jokera mieli możliwość bezpośredniego wejścia do świata aktorów i prezentacji, jak sami zareagowaliby w danej sytuacji scenicznej. Aktorzy zaś po wysłuchaniu rad i sugestii odgrywają sceny po raz kolejny, jednak zmieniają (improwizując!) swoje kwestie według wskazówek otrzymanych od widzów. Wszystko dzieje się na naszych oczach, tu i teraz. Magia teatru!

Podczas tej części 40% do miłości rodzi się rzeczywiście coś niesamowitego. Dochodzi do pełnego dialogu i zespolenia widzów z aktorami. Nie ma już pozornej opozycji: my – widzowie i oni – aktorzy. Wszyscy jesteśmy w tym świecie, bierzemy odpowiedzialność za to, co się wydarzy, co zaraz obejrzymy, jak potoczą się losy bohaterów. Na podkreślenie zasługuje nie tylko rewelacyjne prowadzenie sytuacji przez jokera (bo nie jest łatwym zadaniem, żeby zachęcić publiczność do działań i to jeszcze w sytuacji pełnego komfortu, bez znanego i stresującego „wyciągania na scenę, na siłę”), ale także świetnie zgrany zespół aktorski. Widać chemię między aktorami, a mówiąc prościej – że zwyczajnie się lubią i dobrze im się ze sobą pracuje. Dopełnieniem całości jest niebanalna oprawa muzyczna tworzona na żywo przez Michała Sosnę.

40% do miłości potwierdza tezę, że w teatrze warto ryzykować, bo takie działania często, jak ma to miejsce w tym przypadku, kończą się sukcesem. To prawda, że każdy spektakl jest niepowtarzalny (bo nie da się identycznie, co do gestu, zagrać żadnego przedstawienia), ale w przypadku tego tytułu słowa te nabierają dodatkowego znaczenia. Zarówno my – widzowie, jak i oni – aktorzy nie wiemy, co zdarzy się podczas kolejnego pokazu i wszystko zależy wspólnie od nas. 40% do miłości to udany eksperyment teatralnego dialogu i bardzo dobrym pomysłem jest zaproszenie młodzieży szkolnej do tej dyskusji, co uczynione zostało kilka dni po pierwszych pokazach premierowych. 

Szkoda tylko, że w życiu nie można danych scen odegrać raz jeszcze, zachować się lepiej, dojrzalej, rozsądniej. Cała nadzieja więc w teatrze rozumianym jako przestrzeń dialogu, tam możemy powtórzyć, powiedzieć coś inaczej, coś sobie uświadomić. Warto wierzyć, że bogatsi o te doświadczenie będziemy nieco mądrzejsi w życiu, w którym – jak wiadomo – „nic dwa razy się nie zdarza”.

Marcin Stachoń

fot. Agnieszka Seidel-Kożuch

Jan Peszek – artysta totalny, człowiek o niebywałej osobowości, „wieczny anarchista”. Wszechstronny i przenikliwy. Wyróżnia się nadzwyczajną biegłością warsztatową i plastyką ciała. Wirtuoz sztuki aktorskiej o maksymalnej skali emocjonalnej, który od ponad pół wieku zachwyca na scenach polskich i zagranicznych publiczność i krytyków. Za sprawą monodramu Scenariusza dla nieistniejącego, ale możliwego aktora instrumentalnego Bogusława Schaeffera stał się legendą teatru jednego aktora. Często przełamuje tabu, by mówić o sprawach ważnych i niekonwencjonalnych.

Z Janem Peszkiem rozmawia Małgorzata Wawak.

Chciałabym porozmawiać o relacji szczególnej, relacji dziecko – rodzic, która jest tematem 49. Tyskich Spotkań Teatralnych, możemy?

Tak, jak najbardziej!

Zapewne każdy rodzic marzy, by być dla swojego dziecka autorytetem. Miał Pan takie ambicje?

Nie, w żadnym wypadku. Nigdy nie myślałem o tym, żeby po pierwsze nakłaniać czy sugerować cokolwiek moim dzieciom. Zarówno ja, jak i Teresa, mama Marii i Błażeja, pochodzimy z domów, gdzie każda forma ubezwłasnowolnienia była po prostu nieobecna. To, co było najważniejsze, to dbałość o własną tożsamość. U nas kluczem, i o to zabiegaliśmy, było i jest poszanowanie wolności. Natomiast wydaje mi się, że każdy rodzic chce, żeby dziecku w życiu było dobrze. Chęć rodziców, by dziecku było lepiej niż im, to dość banalna cecha, ale z tym spotykam się nagminnie. To wygórowane, moim zdaniem, niezbyt zdrowe pragnienie, bo zagłusza czuły, wrażliwy i tak istotny kontakt z dzieckiem. Prawdą jest też, że im bardziej rodzicom zależy, tym więcej błędów popełniają i wiem, co mówię, bo znam to z autopsji. Pycha rodziców powoduje błędy i trzeba naprawdę dużo cierpliwości, by przejść w życiu przez różnego rodzaju „sztormy”, które manifestują się najczęściej buntem dzieci, co u nas też następowało. Pamiętam, gdy sygnalizowaliśmy jakiś problem naszej pani doktor, pediatrze z Łodzi, powtarzała: „przeczekać”. Dziecko ma prawo do wszystkiego, a do błędów przede wszystkim. Do wyobrażeń o świecie i interpretowania świata według własnych norm. A to wszystko po to, by ostatecznie wytworzył się status przyjaźni między dzieckiem i rodzicem. I to jest najdoskonalsza relacja, której bazą jest oczywiście zaufanie. Zaufanie stron, na którym ta przyjaźń może się oprzeć.

Książka Naku*rwiam zen to wywiad rzeka. Rozmawia Pan z córką o miłości, śmierci, seksie, Bogu i sztuce. Jak buduje się taką relację z dzieckiem, w której nie ma tematu tabu?

Zawsze traktowaliśmy się poważnie, nawet wtedy, gdy padały pytania z gruntu niepoważne, czyli takie, na które nie ma odpowiedzi totalnej. W czasie rozmowy, bo to córka inicjowała pytania, tam żadne pytanie nie było moje, często padało: „masz wory pod oczami, może przerwiemy?” Wtedy czułem, że ciężar zrozumienia błędu jest już nie do naprawienia. Takim błędem z mojej strony była na przykład ciągła nieobecność, za którą stało potwornie banalne i infantylne przekonanie, że jeżeli będę wyjeżdżał za granicę i przywoził różne cacka, owoce i ubranka, których nie ma w komunistycznej Polsce, to moje dzieci będą obdarowane, szczęśliwe. Z biegiem lat i z perspektywy czasu zrozumiałem, że zafundowałem im straszny ból. Moje dzieci ciągle czekały, ale nie na prezenty, na mnie czekały. Tego nie da się już cofnąć, kiedy mam piędziesięcioletnią córkę i pięćdziesięciotrzyletniego syna, a ja mam osiemdziesiąt lat, wydaje mi się, że ważna jest zasada przeczekania i pozytywny stosunek do życia. Szczęśliwie, mimo katolicyzmu, który ciągle przypomina nam: memento mori – pamiętaj o śmierci, u mnie w domu, i jak się później okazało również u mojej żony, obecne było zupełnie przeciwstawne hasło. Mianowicie: memento vivere – pamiętaj o tym, by żyć! Kiedy więc moja dorosła już córka krzyknęła: „Dość! Ani jednego kwiatka więcej! Nie chcę mieć kaplicy”, bo ja ciągle kupowałem jej kwiaty – uwielbiam kobietom dawać kwiaty i to mi sprawia próżną, męską przyjemność, ale ona mnie z tymi kwiatami wyrzuciła – zrozumiałem wtedy, że ostrość jej reakcji, mimo miłości, którą się obdarowywaliśmy, jest efektem mojej własnej naiwności i próżności. Dlaczego ja mam ją uszczęśliwiać, kiedy ona czuje się uwikłana? Pamiętam też przykład z synem, który podczas wspólnej pracy powiedział „spier***aj”, co oznaczało po prostu: „zejdź ze mnie, nie chcę Twoich uwag, mam dość”. Wtedy trzeba to mężnie przyjąć na klatę i zrozumieć, że ja nie jestem powołany do uszczęśliwiania moich dzieci, bo kryteria ich szczęścia mogą być kompletnie inne niż moje.

W spektaklu Ojciec matka tunel strachu, który zobaczymy podczas Tyskich Spotkań Teatralnych, wciela się Pan w postać dziecka. Na scenie pojawia się też Pana syn, Błażej Peszek, w roli męża autentycznej żony, Katarzyny Krzanowskiej. Widzowie są świadkami budowania niełatwej relacji dziecko – rodzic w nieoczywistej konfiguracji. Jak to doświadczenie wpłynęło na przygotowanie postaci scenicznej i Wasze relacje?

Pomysł reżysera był taki, by stworzyć relację na opak. Pokazać więź dziecka z nieudanymi rodzicami, frustratami. Matka, która nie ukończyła studiów, i ojciec, który nie spełnia się zawodowo. Gram więc dziecko, które jest obserwatorem i próbuje zrozumieć fenomen zachowań i poleceń rodziców. I tak jak w życiu, tak w tym spektaklu, próba edukacji dziecka i nawiązania relacji między rodzicami jest, moim zdaniem, próbą nieudaną. Trzeba przejść dzieciństwo dzieci, ich młodość i dopiero po uzyskaniu pewnej perspektywy własnej, zaglądając w przeszłość, możemy lepiej zrozumieć ten ciężar, który spada na rodziców chcących wychować dziecko.

Natomiast my nie przenosimy teatru do domu. Ale nigdy też nie mieliśmy aspiracji tzw. przecięcia pępowiny. Jesteśmy ze sobą blisko związani i uważamy, że jeżeli nam jest dobrze ze sobą, to dlaczego mielibyśmy tę „pępowinę” odcinać. To byłoby absurdalne i nielogiczne, bo wszyscy mamy świadomość, że żadne granice nie są przekraczane, a nam jest ze sobą po prostu dobrze w tym, co robimy i gdzie jesteśmy.

Ciągle aktywny, otwarty na kontakt z młodymi twórcami, ukierunkowany na rozwój. Bezkompromisowy. Dbający o siebie i swoje wewnętrzne dziecko. Pytanie, jak to się robi?

Aktywność to przejaw życia. Kiedy człowiek przestaje być aktywny, to, tak na dobrą sprawę, przestaje żyć. Studenci często mnie pytają: „Panie Profesorze, jak żyć?!” Rozumiem to pytanie, traktuje je poważnie i równie poważnie odpowiadam: „Fajnie! Fajnie żyć!” Zapytacie, co znaczy „fajnie”, i jak zdobyć siły, dowody i sposoby, żeby fajnie się żyło. Ta nieprawdopodobna różnorodność aspektów życia, to jest coś, co powoduje, że można to życie, w tym też relację z dziećmi, traktować jak przygodę, a dzieci jak partnerów. Natomiast poruszyła Pani istotną kwestię „wewnętrznego dziecka”. Dla mnie jest to szalenie interesujące, bo czasami czuję, że nie wiem, jak utrzymać w sobie to dziecko. Coraz częściej stosuję rodzaj gry, by pokazać, że mam w sobie tę ciekawość dziecka, ale kiedy ma się osiemdziesiąt lat, to coraz mniej jest rzeczy, które człowieka istotnie i naprawdę zaciekawiają. Dlatego tak ważna jest aktywność, ciekawość i niepewność, by artysta zachował w sobie „wewnętrzne dziecko”, czyli pewien rodzaj niewinności, nieobciążonego kulturą osądu świata.

„Jan Peszek, aktor niemożliwy, ale istniejący”. Aktor, który wielokrotnie porywał tyską publiczność, przy okazji monodramów mistrzowskich, spektaklu Kto nas odwiedzi czy podczas jurorowania. Na czym polega magia zawiązywania relacji aktor – widz?

Wyjaśnię na przykładzie. Kwartet Bogusława Schaeffera gramy już pięćdziesiąt jeden lat, i końca nie widać zainteresowaniu. Przychodzą różne pokoleniowo publiczności i po prostu są szczęśliwi. Nie ukrywam, że często sobie zadajemy pytanie, czy to się kiedyś skończy? Ale wiem, że koniec nastąpi wtedy, kiedy staniemy się interesowni. Kiedy zaczniemy się podlizywać widowni i będziemy chcieli starać się sprostać ich oczekiwaniom: ma być śmiesznie, mądrze i abstrakcyjnie. Aktor musi grać bezinteresownie. Nie może być obarczony stresem i pytaniem, czy pokona publiczność, czy zwycięży? Nie! Aktor ma pokonać i zwyciężyć publiczność, ale u podstaw tego nie leży chęć sprostania oczekiwaniom publiczności, tylko totalne i nieustanne zaskakiwanie publiczności.

„Jestem niezmiennie w procesie poznawania aktorstwa, to proces nieskończony, zagadkowy, magiczny” – to Pana słowa. Przywołałam je, bo jestem ciekawa, na jakim etapie artystycznej kariery jest teraz Jan Peszek?

Edukowała mnie awangarda, nie szkoła teatralna, bo kiedy wszedłem w awangardę, to właśnie ona dała mi tę niezwykłą odwagę. Odwagę, pokochanie ryzyka, świadomość, że aktorstwo to nieustanne toczenie bitew z widownią i zwyciężanie. To burzenie spowodowało niezwykły stan mojej aktywności, która trwa do dziś. Dzięki czemu dużo wiem, działam i jestem ciekaw młodych ludzi. Ciągle też powtarzam sentencje mojej babki, która wyjeżdżając, krzyknęła: „Janeczku, pamiętaj, życie jest piękne i krótkie jak przeciąg”. Zatrzasnęła okno pociągu i zniknęła. Parę dni potem umarła i zostawiła mnie z tym testamentem. A to oznacza jedno: życia, będącego krótkim jak przeciąg, nie można marnować. Cały fenomen nietracenia życia polega na umiejętności zauważania chwil, momentów, których dostarcza.

rozmawiała Małgorzata Wawak