Niemal każdy, kto tworzy, występuje czy coś prezentuje, przełącza w grudniu swój repertuar na świąteczne tory. Wiele osób twierdzi, że za dużo tego, że męczące, powierzchowne, komercyjne, i w ogóle, ile można. Ale chyba nawet największych sceptyków coś tam jednak czasem złapie za serce. Magia świąt.

No to wyliczamy: 4 grudnia Klub Wilkowyje MCK zaprasza na mikołajkowy spektakl dla dzieci. Teatr Mały także ma mikołajkową propozycję – kilka świątecznych pokazów spektaklu Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków w reżyserii Anna Białoń. Muzeum zaprasza na rodzinne warsztaty wykonywania ozdób choinkowych. Jeżeli ktoś woli poczuć świąteczną atmosferę w bardziej refleksyjny sposób – zapraszamy na Koncert Magdaleński Oczekiwanie na Boże Narodzenie. 

Klub Urbanowice MCK 17 grudnia proponuje warsztaty Bożonarodzeniowe wianki , a dzień później będzie można wykonać stroiki w Klubie Wilkowyje. Wszystkich atrakcji Tyskiego Jarmarku Bożonarodzeniowego już nie wyliczam – wystarczy spojrzeć na sąsiednią stronę.

Koniec miesiąca to przedsmak sylwestra i karnawału. Z kabaretowym programem pojawi się w Teatrze Małym Artur Andrus. Gala noworoczna Wszystkie drogi prowadzą do Wiednia oraz balet Dziadek do orzechów to także propozycje teatru na koniec roku. Natomiast sylwestra będzie można spędzić ze Zbigniewem Zamachowskim i jego interpretacjami utworów Osieckiej, Nohavicy, Bukartyka, Stinga, Przybory i Wasowskiego.

W jakiej formie zastanie nas po tym wszystkim nowy rok? Zrelaksowanych, odprężonych i nasyconych, czy wykończonych i rozczarowanych, bo miało być przecież jakieś wolne? Niby wszystko zależy od nas samych, ale wiadomo, jak to jest w życiu. Uniwersalna, chociaż nie dla wszystkich realna rada jest taka, żeby zatrzymać się na chwilę, nie dać się zwariować i cieszyć się, jak życzy Czesław Mozil (strony 4–5). Ale nawet on przyznaje, że to nie takie proste.

Mimo wszystko tego sobie życzmy. A niech tam, Last Christmas nie jest przecież wcale takie złe.

Sylwia Witman

W najnowszym numerze znajdziemy:
– program Tyskiego Jarmarku Bożonarodzeniowego,
– wywiad z Czesławem Mozilem,
– zapowiedz wystawy Michała Klisia, która odbędzie się w Miejskiej Galerii Sztuki OBOK,
– relację z premiery wystawy Henri Matisse’a w Tichauer Art Gallery,
oraz wiele innych ciekawych tematów i bogate kalendarium wydarzeń. 

 
Wydawca: Miejskie Centrum Kultury w Tychach, ul. Bohaterów Warszawy 26, 43-100 Tychy, tel. 32 438 20 61, e-mail: redakcja@mck.tychy.pl
Redaktor naczelna: Sylwia Witman, e-mail: ramykultury@kultura.tychy.pl
Zespół: Daria Gawrońska, Agnieszka Lakner, Małgorzata Król, Anna Mrówczyńska, Justyna Stolfik-Binda
Korekta: Agnieszka Tabor
Layout: Aleksandra Krupa i Bartek Witański Blank Studio, Marcin Kasperek KlarStudio
Skład i łamanie: Magdalena Dziedzic KlarStudio
Druk: Drukarnia AAPrint, Mikołów Nakład: 3000 egz.
Foto na okładce: Lukasz Sokol

Ramy Kultury nr 48
Ramy Kultury nr 47
Ramy Kultury nr 46
Ramy Kultury nr 45
Ramy Kultury nr 44
Ramy Kultury nr 43
Ramy Kultury nr 42
Ramy Kultury nr 41
Ramy Kultury nr 40
Ramy Kultury nr 39
Ramy Kultury nr 38
Ramy Kultury nr 37
Ramy Kultury nr 36
Ramy Kultury nr 35
Ramy Kultury nr 34
Ramy Kultury nr 33
Ramy Kultury nr 32
Ramy Kultury nr 31
Ramy Kultury nr 30
Ramy Kultury nr 29
Ramy Kultury nr 28
Ramy Kultury nr 27
Ramy Kultury nr 26
Ramy Kultury nr 25
Ramy Kultury nr 24
Ramy Kultury nr 23
Ramy Kultury nr 22
Ramy Kultury nr 21
Ramy Kultury nr 20
Ramy Kultury nr 19
Ramy Kultury nr 18
Ramy Kultury nr 17
Ramy Kultury nr 16
Ramy Kultury nr 15
Ramy Kultury nr 14
Ramy Kultury nr 13
Ramy Kultury nr 12
Ramy Kultury nr 11
Ramy Kultury nr 10
Ramy Kultury nr 9
Ramy Kultury nr 8
Ramy Kultury nr 7
Ramy Kultury nr 6
Ramy Kultury nr 5
Ramy Kultury nr 4
Ramy Kultury nr 3
Ramy Kultury nr 2
Ramy Kultury nr 1

Fot. O. Dopierała

Dzięki wydarzeniom takim jak Halo! Halo! Mikołaju!, warsztatom rękodzielniczym czy baśniowym spektaklom rodziny z dziećmi mają okazję spędzić czas razem, tworząc wyjątkowe wspomnienia. To także sposób na rozwijanie kreatywności u najmłodszych — poprzez muzykę, teatr, plastyczne warsztaty czy wspólne przygotowania do świąt.

Program:

4 grudnia, godz. 18.00
spektakl Halo! Halo! Mikołaju! w wykonaniu Agencji Artystycznej The Art z Katowic; miejsce: Klub Wilkowyje MCK, ul. Szkolna 94; zapisy: 691 770 344, klub@mck.tychy.pl;

5 grudnia, godz. 16.00
Spotkanie ze Świętym Mikołajem w Tyskich Halach Targowych. Dla pierwszych 100 dzieci przygotowano świąteczne paczki-niespodzianki.
W programie również:
– animacje dla najmłodszych,
– wspólne śpiewanie kolęd,
– świąteczny kiermasz rękodzieła przedszkola “Jedynki” na potrzeby Fundacji Świetlikowo,
– możliwość przekazania własnych prezentów, które Mikołaj wręczy dzieciom na miejscu.
Wstęp wolny.

6 grudnia, godz. 12.00
rodzinne warsztaty świąteczne Ozdoby świąteczne – formy w Muzeum Miejskim, zapisy na listę rezerwową: 887 450 212 (także SMS-em) j.osinska@muzeum.tychy.pl; prowadzenie: Julia Osińska;

6 grudnia, godz. 16.00 i 7 grudnia, godz. 12.00
spektakl Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków w reż. Anny Białoń; produkcja Teatru Małego w Tychach; Uwaga! Spektakl z rozdawaniem prezentów przez Świętego Mikołaja; Prezenty będą przyjmowane 5 grudnia w kasie teatru w godz. 10.00-18.00; Cena: 25 zł, 40 zł; Bilety: kasa Teatru Małego.

Dzieło powstało z okazji 80. rocznicy Tragedii Górnośląskiej i w czterech częściach przedstawia losy Ślązaków tuż po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 roku. Części noszą tytuły: „Dokąd?”, „To wy!”, „Mamusiu, zimno mi” oraz „Nadzieja”.

Autorem muzyki i tekstu jest Piotr Pudełko, młody kompozytor z Tychów, który pierwsze sukcesy odnosił już jako nastolatek. Równo dekadę temu zwyciężył w Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim zorganizowanym z okazji Światowych Dni Młodzieży w Krakowie. Triumf przyniósł mu utwór „Verso l’alto”, nawiązujący do życiowego motta jego ulubionego świętego – Pier Giorgia Frassatiego, zmarłego sto lat temu w wieku 24 lat i beatyfikowanego przez Jana Pawła II. W tamtym kompozytorskim debiucie Pudełko inspirował się poezją papieża Polaka.

„Verso l’alto” było dla młodego twórcy osobistym hołdem dla Frassatiego, którego podziwia za styl życia, działalność i otwartość na innych. Kompozytor wstąpił nawet do powołanego przez świętego Towarzystwa Ciemnych Typów – wspólnoty o charakterze modlitewnym, łączącej duchowość z wędrówkami górskimi.

Więcej na ten temat: tychy.naszemiasto.pl

Jury tegorocznej edycji – Sylwia Achu, prof. Anna Kramarczyk, Adam Sajnuk oraz przewodniczący prof. Waldemar Raźniak – podkreśliło niezwykłą różnorodność ujęć kobiecości, które wybrzmiały w prezentowanych spektaklach. Artyści i artystki sięgali po szerokie spektrum środków wyrazu, łącząc intymność, humor, ruch, plastykę i odwagę osobistych narracji.

Po obejrzeniu ośmiu spektakli konkursowych jury przyznało następujące nagrody:
Grand Prix 51. TST – 8 000 zł
dla Hanki Chojnackiej-Gościniak i Katarzyny Anzorge za wrażliwe społecznie kreacje aktorskie w spektaklu Kto odkrył Amerykę (reż. Julia Mark; Fundacja rekreacja)
I Nagroda – 5 000 zł
dla twórców spektaklu Popioły. Milenium (reż. Misza Czorny; Szkoła Aktorska i Szkoła Pisania Sztuk Teatru Śląskiego) za formę, scenariusz, aktorstwo i sugestywny język teatralny
II Nagroda – 4 000 zł
dla spektaklu Dzieciorób (reż. Wiktor Frankowicz; AST Kraków) za ruch sceniczny i aktorską dyscyplinę
III Nagroda – 3 000 zł
dla zespołu spektaklu Daj gryza (reż. Marta Parzychowska; Klub Anonimowych Aktorów) za zespołowość, bezpretensjonalność i twórcze nawiązanie do teatru absurdu
Wyróżnienie – 2 000 zł
dla spektaklu (nie)ukształtowana (reż. Natalia Podyma) za odważną i efektowną wizję plastyczną
Wyróżnienie – 2 000 zł
dla spektaklu Baby, kere poradzom (reż. Joanna Lorenc; Teatr dla Dorosłych) za czułe, śląskie ujęcie wielopokoleniowych historii kobiecych

Gratulujemy wszystkim nagrodzonym.

Jest w grudniu taki moment, kiedy miasta zaczynają pachnieć świętami. Na rynkach pojawiają się drewniane domki, światła odbijają się w brukach, a między stoiskami niesie się zapach cynamonu, pierników i grzanego wina. To wtedy zaczyna się prawdziwe świąteczne życie miast – gwar jarmarków, których tradycja sięga średniowiecza. Zwyczaj ten z czasem rozlał się po całej Europie, stając się jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli adwentu – czasem spotkań, muzyki i wspólnego oczekiwania na święta. W Polsce tradycja ta rozkwitła na dobre w ostatnich dekadach, a tyski jarmark stał się jednym z najważniejszych punktów świątecznego kalendarza regionu. To już siedemnasta edycja wydarzenia, które ściąga mieszkańców i gości na plac K.K. Baczyńskiego, by wspólnie cieszyć się muzyką i innymi atrakcjami. Nie chodzi tu przecież tylko o zakupy. Jarmark Bożonarodzeniowy w Tychach cieszy się opinią wydarzenia, które nie tylko bawi, ale i buduje wspólnotę – łączy lokalnych twórców, muzyków i publiczność w jednym, gorącym mimo zimy rytmie.

W piątkowe popołudnie na scenie pojawi się Jakub Kuroń z widowiskowym pokazem „Wielka patelnia”. Poprzednie edycje Jarmarku udowodniły, że kuchnia potrafi być show z prawdziwego zdarzenia – a zapach smażonych potraw i sypiących się przypraw działa lepiej niż sceniczne światła. Wieczór należeć będzie do muzyki – zaśpiewa Magda Steczkowska. Jej koncerty mają w sobie coś z rozmowy – szczerej, ciepłej, czasem nostalgicznej. Idealny początek grudniowego weekendu. Zaraz potem scenę przejmie Czesław Mozil & Grajkowie Przyszłości. To projekt, w którym Mozil – jak zawsze z przymrużeniem oka – miesza melancholię z absurdem, a powagę z dziecięcą radością. Wspólnie z młodymi muzykami udowodni, że świąteczne granie wcale nie musi być przewidywalne.

W sobotę jarmark nabierze tempa. Koncertową część programu rozpocznie Chorzowski Brass Band, czyli gwarant dobrej zabawy i solidnej dawki dźwięków dętych. Potem czeka nas sentymentalna podróż, czyli koncert zespołu, który zna cała Polska – Arki Noego. Na finał w rytmie, przy którym trudno stać w miejscu zagra Kapela Kiborica. Tradycja? Tak. Ale podana świeżo, z energią, która pasuje do miejskiego jarmarku.

Niedziela to dzień finału, a więc i muzycznego rozmachu. Po występach lokalnych artystów i grup, którzy tworzą serce tyskiego jarmarku, scenę przejmie Marcin Wyrostek – mistrz akordeonu. Jego koncerty to coś pomiędzy koncertem klasycznym a widowiskiem. Trudno o lepszy sposób, by zakończyć ten muzyczny weekend.

Wokół sceny życie toczyć będzie się swoim rytmem. Każdego dnia między koncertami zagra DJ Radla, a Teatr Mattenia poprowadzi animacje dla dzieci. W Pasażu Kultury Andromeda będzie można zatrzymać się na chwilę, by zrobić pamiątkowe zdjęcie w fotobudce albo wziąć udział w warsztatach Elfowej Pracowni Rodzinnej. Na rynku czekać będą domki z lokalnymi produktami, darmowa karuzela i oczywiście tegoroczny kubek jarmarkowy, który jak co roku pewnie zniknie z półek szybciej niż świąteczne pierniki.

Tyski Jarmark Bożonarodzeniowy to więcej niż kilka dni koncertów. To tradycja, która wrasta w miasto i jego mieszkańców. Bo tu nie chodzi tylko o muzykę i światełka, ale o coś, co dzieje się między ludźmi – o rozmowy, wspólny śmiech, uśmiechy nad kubkiem gorącego napoju. O to, że na chwilę wszystko zwalnia. I właśnie dlatego warto być tam z nami.

DG

Kubek jarmarkowy w cenie 25 zł kupisz w wybranych domkach jarmarkowych do wyczerpania zapasów.

Fot. P. Podsiadły (Jarmark 2024)
Fot. O. Dopierała (kubek jarmarkowy)

Program:

12 grudnia, piątek
15.00 Live Music z Uniwersytetu Trzeciego Wieku Akademii WSB | koncert
15.30 Teatr Mattenia | świąteczny program interaktywny dla dzieci
16.00 Wielka patelnia Jakuba Kuronia | pokaz kulinarny
18.00 Magda Steczkowska | koncert
19.45 Czesław Mozil & Grajkowie Przyszłości | koncert

13 grudnia, sobota
15.00 Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 w Tychach | występ wychowanków
15.30 Teatr Mattenia | świąteczny program interaktywny dla dzieci
16.00 Chorzowski Brass Band | koncert
17.30 Arka Noego | koncert
19.30 Kapela Kiborica | koncert

14 grudnia, niedziela
15.00 Młodzieżowy Dom Kultury nr 1 im. Artystów Rodu Kossaków w Tychach | występ wychowanków
15.30 Teatr Mattenia | świąteczny program interaktywny dla dzieci
16.00 Tree of Sounds | koncert
17.00 The Chance | koncert
18.00 SAMI | koncert
19.30 Marcin Wyrostek | koncert

codziennie
DJ Radla – świąteczny set (12.00–19.30 w każdej przerwie scenicznej)
Animacje świąteczne Teatru Mattenia (14.00–19.00)
Darmowa karuzela (13.00–21.00)
Fotobudka w Pasażu Kultury Andromeda (12.00–21.00)
Świąteczne warsztaty rękodzielnicze w Pasażu Kultury Andromeda (15.00, 16.00, 17.00)
Handel w domkach jarmarkowych (12.00–21.30)

Poczujmy już teraz magię nadchodzącego Tyskiego Jarmarku Bożonarodzeniowego i zobaczmy, jak to było w zeszłym roku:

Partnerzy: Nitroerg S.A., Bioagra-Oil S.A., Komagra Sp. z o.o., Master Odpady i Energia Sp. z o.o., PKM Tychy, Wodny Park Tychy, RPWiK Tychy S.A. (Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Tychach S.A. )
Patroni medialni: Radio Express, Twoje Tychy, Ramy Kultury

I w tym roku nie zabrakło festiwalowych zamówień, klasyki współczesności, połączeń muzyki dawnej z nową oraz premiery opery Alka Nowka.

Czas w tyskiej Mediatece ma ściśle określony rytm – od godzin popołudniowych do nocy rozbrzmiewa w niej muzyka. Koncerty poprzedzane są spotkaniami z wykonawcami i kompozytorami, a oczekiwanie na kolejne prezentacje wypełniają sety muzyczne dobierane przez duet radiowy HCH. Wszystko łączy się w całość, Auksodrone jest bowiem szczególnym spojrzeniem na muzyczną współczesność. Bez podziałów gatunkowych i stylistycznych, w myśl zasady, że granice w muzyce istnieją tylko po to, by je przekraczać. Dlatego też na scenie obok grupy SBB wystąpił zespół muzyki dawnej Peregrina, klawiszowe solówki Józefa Skrzeka mieszały się z improwizacjami dawnych skrzypiec Adama Bałdycha. Wszystkich zaś, jak zawsze, łączyli gospodarze: AUKSO Orkiestra pod dyrekcją szefa Marka Mosia grała – i to jak! – podczas każdego koncertu.

Festiwal upleciono z kilku tematów. Jednym z nich była muzyka dawnego Krakowa. Na dwóch koncertach wystąpili: skrzypek Adam Bałdych, Ensemble Peregrina (prowadzony przez Agnieszkę Budzińską-Bennett) oraz klarnecista Michał Górczyński. W tym składzie artyści nagrali album Leata mundus, zawierający w większości materiał zapisany w rękopisie Biblioteki Narodowej w Warszawie (znany jako Kras 52, sporządzony w pierwszych dekadach XV wieku). Za sprawą Bałdycha muzyka dawna została przekształcona, a improwizacje przeniosły ją w nowy wymiary. Partie orkiestrowe – zaprezentowane po raz pierwszy – spowodowały, że dawny Kraków stał bardziej… współczesny. Wieczory pod szyldem „Szczęśliwy świat” okazały się spotkaniami nie tylko z historią, ale z czymś bardzo aktualnym.

Podobnie jak występy śląskiej legendy, czyli Józefa Skrzeka. Za pierwszym razem gość Auksodrone wystąpił solo, za drugim – z kolegami z SBB. W programie solowym Skrzek był bardziej introwertykiem (towarzyszyła mu również córka), w drugim wieczorze, czując wsparcie grupy, pozwalał sobie na więcej. Orkiestrowe aranżacje tematów Skrzeka przygotował Miłosz Wośko. Trudno jest pisać historię polskiej muzyki rozrywkowej bez tych trzech liter, SBB to nasze rockowe ABC. Klasa.

Jeden z koncertów poświęcono Andrzejowi Chłopeckiemu (który w tym roku skończyłby 75 lat), muzykologowi, krytykowi, dziennikarzowi Polskiego Radia i katowickiemu wykładowcy. Zabrzmiały utwory Narbutaitė, Silwestrowa, Szymańskiego, które pojawiały się w programowanych przez Chłopeckiego festiwalach. „Śpiewanie” na klarnet kontrabasowy, elektronikę i orkiestrę smyczkową to z kolei zamówienie tyskiej imprezy. Kompozytor Michał Górczyński, jeden z nielicznych w Polsce artystów grających na klarnecie kontrabasowym, pokazał olbrzymie możliwości brzmieniowe tego instrumentu.

Stałym punktem spotkań są premiery oper śląskiego twórcy Alka Nowaka. W tym roku kompozytor zaprezentował Kontakt. Sonoromanza na sopran, tenor, głos harmonizowany i smyczki, do tekstu debiutującego w operze Pawła Sołtysa (Pablopavo). Poruszająca opowieść o poszukiwaniu bliskości we współczesnym świecie z zaskakującą puentą. I muzyką, do jakiej Alek Nowak przez lata nas przyzwyczaił.

Ósmy Auksodrone przeszedł do historii, ale w przyszłym roku też będzie październik…

Jacek Hawryluk
Program 3 Polskiego Radia

Wszak decyzja o jej budowie na terenie pól urbanowickich i bieruńskich zapadła w 1971 roku, a miejsce powstania było nieprzypadkowe.

Wraz ze zmianą władzy i zastąpieniem Władysława Gomułki na stanowisku I Sekretarza KC PZPR przez Edwarda Gierka zmieniło się także podejście do powszechnej motoryzacji, stanowiącej mocny argument rozwoju społecznego oraz gospodarczego. Podczas VIII Plenum KC PZPR w lutym 1971 roku Edward Gierek w trakcie swojego przemówienia powiedział, że należy przyspieszyć rozwój szeroko rozumianej motoryzacji w Polsce, a kluczową sprawą jest uruchomienie masowej produkcji nowego małolitrażowego samochodu osobowego, którego koszt produkcji byłby stosunkowo niski i który w związku z tym mógłby być dostępny dla możliwie szerokich grup ludzi pracy.

Do uruchomienia produkcji nowego samochodu małolitrażowego zobowiązana została bielska Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego, przekształcona (1 stycznia 1972) w przedsiębiorstwo wielozakładowe – Fabrykę Samochodów Małolitrażowych, w ramach której funkcjonowało – już w początkowej fazie – dwanaście zakładów, w tym Zakład nr 2 w Tychach; budowany od podstaw na polach Urbanowic oraz Bierunia jako zakład karoseryjny, z czterema podstawowymi wydziałami: tłocznią, spawalnią, lakiernią oraz montażem. Bielski Zakład nr 1 powstały na obszarze już ugruntowanej zabudowy fabrycznej nie miał możliwości powiększenia przestrzeni, stąd zdecydowano o rozpoczęciu budowy zupełnie nowego zakładu karoseryjnego w Tychach – właśnie na obszarze Urbanowic i Bierunia – na terenie równym, nieposzatkowanym siatką zabudowy, w miejscu, do którego z łatwością doprowadzono kolej oraz gdzie rozpoczęto wykopy głębinowe pod pierwsze z hal produkcyjnych.

Jeszcze w lutym 1971 roku przystąpiono do negocjacji z włoskim Fiatem, z którym Polskę łączyły stosunki handlowe już w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Latem powołano pełnomocnika ds. uruchomienia produkcji, został nim Tadeusz Wrzaszczyk.

Wrzesień 1971 roku przyniósł finalizację negocjacji kontraktowych w Turynie, 29 października w Warszawie podpisano umowę kooperacyjną między Przedsiębiorstwem Handlu Zagranicznego Przemysłu Motoryzacyjnego Pol-Mot a spółką akcyjną Fiat.

Kontrakt podpisany został na zakup licencji, produkcję, montaż i sprzedaż samochodu osobowego, małolitrażowego klasy 600; dokumentację technologiczną oraz projekt organizacji zakładów produkcyjnych. Przewidywał spłatę licencji za pomocą osiemset dwudziestu tysięcy zespołów napędowych dla samochodów przeznaczonych na włoski rynek oraz produkcję pięćdziesięciu tysięcy samochodów dla sieci sprzedaży Fiat.

W listopadzie 1972 roku doszło do oficjalnej prezentacji modelu 126 – najpierw w Turynie, podczas trwającego tam salonu samochodowego, a kilka dni później w Warszawie – na placu Defilad. Warszawska prezentacja zgromadziła setki osób, pragnących zobaczyć na własne oczy, jak wygląda „samochód dla Kowalskich”; jak pisała prasa, miał być: „nowoczesny, ekonomiczny, bezpieczny!”.

Bardzo szybko przystąpiono do pełnej organizacji FSM, a także do rozpoczęcia budowy tyskiego Zakładu nr 2. W drugiej połowie 1971 roku dokonano pierwszych pomiarów pod budowę nowej fabryki. Generalnym wykonawcą zostało Katowickie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego; inwestorem – Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej Zakład nr 2 w Tychach, zaś napływająca z Włoch i systematycznie przekształcana dokumentacja projektowa była wytworem przedsiębiorstwa Motoprojektu Warszawa.

Cały 1972 rok to czas uzbrajania terenu pod budowę hal: tłoczni i spawalni, lakierni oraz montażu. Wiosną 1973 roku rozpoczęto montaż pierwszej z hal, okres letni to czas wznoszenia licznych obiektów towarzyszących. W listopadzie założona została w całości konstrukcja dachowa hali tłoczni, magazynu wytłoczek, spawalni i matrycowni – w tym podziemna, żelbetowa część tłoczni; kończono roboty posadzkowe, a także przygotowywano do montażu ściany boczne hal. Na przygotowanych wcześniej fundamentach hali malarni zamontowana została konstrukcja wraz z pokrywą dachu; zakończono zakładanie fundamentów pod galwanizernię, trwały prace przy wznoszeniu magazynu głównego, mieszalni farb, zaplecza techniczno-usługowego oraz zakładu ciepłowniczego.

W styczniu 1974 roku rozpoczął się proces uzupełniania fabryki: montaż pras w hali tłoczni, produkowanych przez fabrykę z Poręby, na licencji Schulera, a także pras włoskich czy z ZSRR. Kolejno hale fabryki wypełniały się maszynami oraz urządzeniami sprowadzanymi przez wyspecjalizowanych inżynierów, odpowiedzialnych za zamaszynowanie zakładu jeszcze przed jego uruchomieniem.

Oficjalny rozruch Zakładu nr 2 odbył się 18 września 1975 roku. Wówczas na wydziale montażu goszczono Edwarda Gierka oraz innych lokalnych notabli i członków Komitetu Wojewódzkiego. Główne uroczystości odbyły się na hali montażu głównego, choć zwiedzano każdy z wydziałów: tłocznię, spawalnię, lakiernię, obróbki różne oraz wspomniany już montaż. Odśpiewano hymn państwowy; uroczystość wystąpieniami uświetnili: I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR Edward Gierek, I sekretarz Komitetu Zakładowego Mieczysław Brańka, dyrektor KPBP – Zdzisław Tabaszewski, który odczytał meldunek o przedterminowym przekazaniu głównych obiektów technologicznych do rozruchu; po nim w imieniu załogi FSM meldunek odczytał dyrektor Zakładu nr 2 Ziemowit Stokłosa i oddał tenże meldunek na ręce Edwarda Gierka. Wybrzmiał także głos ministra przemysłu maszynowego Tadeusza Wrzaszczyka, który powiedział, że dzień uruchomienia produkcji fiatów w Tychach jest historyczną datą dla polskiej motoryzacji.

Pierwsze lata funkcjonowania fabryki to czas organizacji wydziałów, działów oraz sekcji. Na samym początku Fiat dostarczał elementy technologiczne, a pojawiający się w Tychach Włosi wspierali i nadzorowali pracowników tyskiej fabryki.

W 1977 roku Zakład nr 2 uzyskał pełną moc produkcyjną, na dwóch liniach montażowych pracowano w systemie trzech zmian. Podczas jednej zmiany z jednej linii schodziło od stu sześćdziesięciu pięciu do stu siedemdziesięciu samochodów. Dostawcami, kooperantami były zakłady porozrzucane po całej Polsce. W szczytowym okresie działania Zakładu nr 2 (przełom lat 70. i 80.) pracowało tam ponad dziesięć tysięcy osób.

Na codzienność fabryki składał się proces produkcyjny, polegający na wytłoczeniu z arkuszy blachy odpowiednich elementów, które zgrzane ze sobą tworzyły karoserię samochodu; przygotowana karoseria zabezpieczano na wydziale lakierni powłoką antykorozyjną oraz powłoką emalii-lakieru, którym pokrywano nadwozie – w latach 70. w popularnych kolorach: kość słoniowa, orzech, zielony groszkowy, piaskowy, czerwony, szałwiowy czy zamszowy. Tak przygotowane nadwozie transportowano przenośnikami na wydział montażu głównego, gdzie uzupełniano to tzw. pudło w elementy, dzięki którym fiat126 mógł wyruszyć w podróż.

Produkcja modelu Fiata 126p w Tychach trwała szesnaście lat, wystarczająco długo, by ten mały samochód i wielka fabryka wpisały się na stałe w historię naszego miasta.

W Muzeum Miejskim w Tychach trwa wystawa Pracuj z nami, ucz się u nas, baw się z nami! FSM Zakład nr 2 w Tychach poświęcona historii społecznej fabryki. Zapraszamy na najbliższe wydarzenia towarzyszące: 15 listopada, godz. 16.00 – spotkanie wokół publikacji; 21 listopada, godz. 17.00 – oprowadzanie kuratorskie.

Agata Berger-Połomska
Muzeum Miejskie w Tychach

Foto: Roboty fundamentowe głębokiej części tłoczni. Ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach

Kompozytor wszystkimi zmysłami chłonął lekki wiatr wschodni i zachodzące słońce. Jednak po kolejnym miesiącu żeglugi, dobiwszy, ledwo żyjąc, do brzegów Islandii, zrezygnował z dalszych przygód i do Grenlandii ostatecznie nie dotarł. W stronę skutej lodem północy wyruszył jednak ponownie w 2024 roku za sprawą zamówienia kompozytorskiego, które spłynęło do niego ze strony festiwalu Auksodrone.

Tym razem opowiedział historię dwóch duńskich polarników: Ejnara Mikkelsena (1880–1971) i Ivera Iversena (1884–1968). W twórczej podróży towarzyszył mu Marcin Wicha (1972–2025), który libretto do kolejnej wspólnej z Nowakiem opery napisał, sięgając m.in. po książkę Ejnara Mikkelsena Lost in The Arctic (1913), czy po artykuł Spędzanie czasu na biegunie, opublikowany 12 lutego 1913 roku na łamach „Kuriera Porannego”. Nie tragedia jest jednak tematem głównym tej historii, nie jest nim tragiczne położenie polarników, czekających aż trzy lata na ratunek. Tragedię łatwo jest opowiedzieć, trudniej zaś znaleźć jej komiczną stronę. Właśnie tego wyzwania podjął się duet Nowak–Wicha.

Febra arktyczna. Comedia harmonica na sześć głosów męskich i smyczki to kameralna opera złożona z trzynastu części. Historię przybycia polarników na Grenlandię streszcza Prolog, kolejne dziewięć rozdziałów prezentują rozmowy pomiędzy polarnikami na tematy tak poważne (upływ czasu, polityka), jak i błahe (zając czy ból zęba). Rozdziały przedzielają trzy divertimenta utrzymane w neoklasycystycznym stylu, z jasną harmonią, w pogodnym nastroju. Instrumentalne fragmenty przywołują, jak wskazuje też podtytuł Comedia harmonica, muzyczne tradycje ubiegłych epok: tej bliskiej Mikkelsenowi i Iversenowi oraz  wcześniejszych: renesansu i baroku. To sięgniecie kompozytora po wielogłosową, madrygałową fakturę, wprowadzenie dominacji słowa nad muzyką czy muzyczne aluzje, odzwierciedlające naturę: skrzypienie lodu czy topnienie lodowca (glissando).

W stosunku do wcześniejszych oper Alka Nowaka, prezentowanych na Auksodrone, Febrę arktyczną wyróżnia redukcja obsady do zespołu wokalnego (Capella Cracoviensis) i smyczków (AUKSO Orkiestra Kameralna Miasta Tychy pod batutą Marka Mosia). Chór jest tu zarówno narratorem, jak i – poprzez wydzielenie partii solowych – głosem polarników. Warstwa instrumentalna prowadzona przez smyczki zapewnia integralną formę dzieła i oddaje melancholijny oraz śmiertelnie nudny krajobraz, rozpościerający się wokół chatki na grenlandzkim pustkowiu. Dzieło możemy więc odebrać jako opowieść o tym, co wydarzyło się naprawdę, ale możemy też obserwować relację dwóch zdanych na siebie mężczyzn, opierającą się na rozmowie. Bo to właśnie ona chroni ich przed febrą arktyczną, czyli groźną melancholią.

Z początkiem października Febra arktyczna. Comedia harmonica ukazała się na albumie wydanym przez wytwórnię ANAKLASIS w czarnej, eleganckiej serii OPERA, dołączając do kolekcji tyskich oper Alka Nowaka.

Agnieszka Lakner

Płyta do nabycia w księgarni PWM: pwm.sklep.pl