Teatr łączący pokolenia

Festiwal otworzy spektakl PIES, który jeździł koleją – subtelna i nowoczesna próba opowiedzenia na nowo historii psa Lampo. To nie tylko adaptacja książki Romana Pisarskiego, ale rodzaj teatralnego przewodnika po emocjach związanych ze stratą.

Tego samego dnia, czyli 26 czerwca, na dużej scenie zobaczymy Królewnę Śnieżkę i siedmiu krasnoludków – baśń w nowej i bardzo udanej odsłonie, przygotowaną przez Teatr Mały z udziałem młodych aktorów, przy współpracy profesjonalnych twórców.

W piątek, 27 czerwca, zaprezentowany zostanie spektakl Najdalej jutro, efekt pracy zespołu artystycznego Teatru Małego i ŚDS św. Faustyny. To opowieść o drodze, którą każdy musi przebyć, ale niekoniecznie samotnie. Minimalistyczna forma i uniwersalne przesłanie czynią z tego przedstawienia ważny punkt programu. Tego samego dnia wieczorem wybrzmi Zrobimy sztorm – muzyczne widowisko inspirowane twórczością Jacka Cygana, przygotowane w ramach zeszłorocznej edycji LOGOS FEST. Na scenie pojawią się m.in. Gaba Kulka, Paweł Drzewiecki i Krzysztof Kulbicki oraz Międzypokoleniowy Rodzinny Chór Tyszan. Znane melodie i teksty tego widowiska poruszą każdego, niezależnie od wieku, a ręce z pewnością same będą składać się do oklasków. Na zakończenie, w sobotnie przedpołudnie, 28 czerwca, kolektyw NAJNAJlepiej zaprosi najmłodszych widzów na spektakl O! – subtelne i pomysłowe przedstawienie stworzone z myślą o dzieciach w wieku od roku do 5 lat. Skoncentrowane wokół motywu „okrągłości”, opiera się na bliskim kontakcie z publicznością i budowaniu uważnej, czułej relacji z najmłodszym widzem.

Tegoroczna edycja Dni Teatru Malutkiego to nie tylko różnorodny repertuar, ale także młodzi twórcy, którzy współtworzą wydarzenie. W tym numerze rozmawiamy z osobami biorącymi udział w dwóch prezentacjach. Jak teatr wygląda z ich perspektywy? Czego się uczą i co sami wnoszą na scenę?

Z Mają Tomaszewską, odtwórczynią roli Śnieżki, oraz Krzysiem Różewiczem, grającym Łasucha, rozmawia Marcin Stachoń.

Marcin Stachoń: Maja, jak to się stało, że trafiłaś do tej produkcji? I że zostałaś… Śnieżką?

Maja Tomaszewska: Otrzymałam wiadomość od pani Ani Białoń (reżyser przedstawienia) z pytaniem, czy chciałabym wziąć udział w castingu do kolejnego projektu teatralnego. Zgodziłam się bez wahania. Kocham scenę, teatr, granie. A kiedy zaproponowano mi główną rolę Śnieżki, uznałam to za ogromne wyróżnienie.

Marcin: Masz już pewne doświadczenie sceniczne?

Maja: Tak, grałam wcześniej w Dzieciach z Bullerbyn, brałam też udział w mniejszych projektach, jak spektakl w pięć dni czy słuchowisko.

Marcin: Krzysiu, a jak zaczęła się Twoja przygoda z teatrem?

Krzysiu Różewicz: Dość podobnie jak Maji. Graliśmy razem w Dzieciach z Bullerbyn, również z panią Anią jako reżyserką. Do Śnieżki był casting i udało się dostać.

Marcin: Grasz Łasucha, wiecznie głodnego krasnoludka. Kim on właściwie jest?

Krzysiu: Głodomorem nad głodomorami! (śmiech) Trochę marudny, ale głównie przez to, że jest ciągle głodny. I chyba zabawny, przynajmniej tak mówili widzowie.

Marcin: Widziałem tę premierę i faktycznie, dzieciaki śmiały się, krzyczały. Maja, jak to było grać dla tak żywo reagującej publiczności?

Maja: To było niesamowite. Gdy dzieci krzyczały: „Nie jedz jabłka!”, musiałam się odwrócić, żeby ukryć śmiech. Ale to cudowne uczucie, czuć, że dzieci naprawdę śledzą i przeżywają to, co dzieje się na scenie.

Marcin: A jak wspominacie próby i pracę z zawodowymi aktorami?

Maja: To było bardzo ciekawe doświadczenie. Mogliśmy porozmawiać z nimi, podpytać o różne rzeczy, dostawaliśmy też konkretne uwagi, jak się ustawić, jak coś zagrać.

Krzysiu: Atmosfera na próbach była świetna. Próby były wymagające, ale bardzo zabawne. Czasem trudno było powstrzymać śmiech, szczególnie przy powtórkach scen.

Marcin: Macie swój wkład w kształt postaci?

Krzysiu: Tak! Pani Ania jako reżyserka jest otwarta na pomysły i całkiem sporo jest w spektaklu naszych propozycji.

Marcin: A co mówili bliscy po spektaklu?

Krzysiu: Że Łasuch był świetny, zabawny, że się uśmiali.

Maja: Usłyszałam, że miałam piękną sukienkę i że jestem bardzo dobrą „księżniczką”.

Marcin: Jak zachęcilibyście widzów do przyjścia na ten spektakl?

Maja: To historia dla wszystkich – i dzieci, i dorosłych. Można się przenieść do świata bajki, poczuć się jak na królewskim dworze albo w domku krasnoludków. To naprawdę piękna przygoda.

Krzysiu: I choć to klasyczna opowieść, to ma też dużo odniesień do teraźniejszości, czasem bardzo zabawnych. To po prostu świetna rozrywka.

Marcin: Bardzo Wam dziękuję. I trzymam kciuki za wasz czerwcowy pokaz.

Z siostrami Marceliną i Bianką Rost, uczestniczkami widowiska muzycznego Zrobimy sztorm, rozmawia Marcin Stachoń.

Marcin Stachoń: Dziewczyny, jak to się zaczęło? Skąd pomysł, żeby dołączyć do Międzypokoleniowego Rodzinnego Chóru Tyszan?

Marcelina Rost: Zobaczyłyśmy ogłoszenie o castingu podczas spaceru. To był pierwszy dzień wakacji. Zrobiłam zdjęcie, żeby nie zapomnieć.

Bianka Rost: Początkowo to Marcelina miała się zgłosić sama, ale potem… po prostu dołączyłyśmy razem.

Marcin: I tak trafiłyście na scenę Teatru Małego. Jak wyglądała pierwsza próba?

Marcelina: Było sporo ludzi, w różnym wieku. Na początku trochę stresująco, ale potem już bardzo fajnie.

Bianka: Tak, szybko się przyzwyczaiłyśmy. Była super atmosfera.

Marcin: A sam występ w Zrobimy sztorm? Jakie emocje?

Marcelina: Lubię występować, więc cieszyłam się, że mogę wystąpić w teatrze.

Bianka: Było trochę stresu przed wejściem na scenę, ale jak już się zaczęło, to tylko radość.

Marcin: Macie jakąś ulubioną piosenkę z koncertu?

Obie: Dłonie!

Marcelina: Jest melodyjna, poruszająca. I ma przekaz, że nie ma rąk dobrych i złych, że wszystko zależy od tego, jak ich używamy.

Marcin: Jak się śpiewało z takimi artystami jak Gaba Kulka czy Krzysztof Kulbicki?

Bianka: To było coś wyjątkowego. Byłyśmy dumne, że możemy być częścią tego samego spektaklu co oni.

Marcin: Co zapamiętałyście z pracy w teatrze?

Marcelina: Że wszystko tam jest inne niż z widowni – garderoby, kulisy, światła.

Bianka: No i trzeba się nauczyć tekstu na pamięć, być skupionym. To nie jest łatwe, ale warto.

Marcin: Gdybyście miały zachęcić rówieśników, żeby przyszli na wasz czerwcowy pokaz, to co byście powiedziały?

Marcelina: To widowisko dla wszystkich – dzieci, dorosłych, całych rodzin.

Bianka: Są świetne piosenki. Naprawdę fajne. Takie, które chce się potem jeszcze raz posłuchać. My ich często teraz słuchamy na Spotify.

Marcin: Myślicie o kolejnych występach? Czy to dopiero początek?

Marcelina: Myślę, że to początek.

Bianka: Ja też. Kto wie, może kiedyś zaśpiewamy coś z repertuaru Kate Bush? (śmiech)

Marcin: No to dyrekcja Teatru Małego już wie, co planować! Dziękuję Wam bardzo, trzymam kciuki i do zobaczenia w teatrze!

Organizator: Teatr Mały w Tychach

Rytuały i obrzędy to fascynująca przestrzeń artystycznych poszukiwań, zakorzeniona w odwiecznej potrzebie człowieka do transcendencji. Antropologiczne spojrzenie na ten temat pozwala dostrzec, że w rytuałach i obrzędach naszych przodków kryją się początki teatru, sztuk wizualnych i religii. Czy to rytuały dały początek ludzkości, czy odwrotnie? A może to właśnie obrzędy stanowią o istocie człowieczeństwa, o naszej homo ritualis? Ta kwestia, oscylująca między sacrum a profanum, pozostaje otwarta, stanowiąc punkt wyjścia dla tegorocznych artystycznych eksploracji.

XIV Tyski Festiwal Performance, zainspirowany tym motywem, zaprezentuje różnorodne i intrygujące działania artystyczne, przygotowane specjalnie na tę okazję. Zaproszeni artyści podejmą próbę nowego spojrzenia na znane obrzędy, dekonstruując je, poddając hybrydyzacji z innymi kulturami i systemami znaków lub przenosząc w zupełnie nowe, często zaskakujące konteksty. Spodziewamy się również rytuałów, odzwierciedlających współczesne problemy i wyzwania, takie jak ekologia, posthumanizm, nowe technologie, nierówności społeczne lub wojna. Czy będziemy świadkami, jak technologie cyfrowe stają się narzędziem i tematem rytualnych praktyk, tworząc nowe formy performance’u medialnego?

W wyścigu technologii nie zapominamy, że ciało ludzkie jako nośnik pamięci kulturowej pozostaje kluczowym narzędziem w performance. Artyści będą badać jego możliwości ekspresji, jego materialność i relacje z przestrzenią, ponieważ to właśnie ciało często stanowi centrum rytuałów, miejsce, gdzie spotyka się mikrohistoria jednostki z makrohistorią kultury. W kilku przypadkach dźwięk i muzyka, nieodłączne elementy rytmizacji i kompozycji, pomogą nam w pogłębieniu doznań i refleksji, tworząc audiowizualne rytuały angażujące wszystkie zmysły.

Zaproszeni artyści, którzy w swoich pracach wielokrotnie nawiązywali do siły rytuałów i obrzędów, stworzą w przestrzeni Miejskiego Centrum Kultury w Tychach dzieła site-specific, łączące nie tylko różne sztuki wizualne, ale także teatr, taniec, muzykę i nowe media. Ich prace będą dialogiem z genius loci, wykorzystując jego architekturę i historię jako integralną część performance’u.

Tyski Festiwal Performance od lat prezentuje performance w nowym świetle z szacunkiem dla tradycji, ale w ciągłym poszukiwaniu innowacji. Unikamy pustych ideologicznie i miernych estetycznie prac bazujących na skandalu. W tym roku siłą festiwalu będą: film fabularny, monodram, wykład, dwa panele dyskusyjne, dwa debiuty TFP oraz osiemnaście performance’ów. Temat „rytuały i obrzędy” zapowiada niezwykle interesujące wydarzenie, które skłoni do refleksji nad naszą kulturą, tradycjami oraz tym, co nas łączy i dzieli w dobie globalizacji i kulturowej hybrydyzacji. Będzie to okazja do zadania pytań o rolę sztuki w kształtowaniu tożsamości, o miejsce rytuału w zsekularyzowanym świecie i o przyszłość performance’u jako formy artystycznej.

Niezależnie od tego, czy interesujesz się sztuką, antropologią, studiami kulturowymi, czy po prostu chcesz spędzić czas w oryginalny sposób, XIV Tyski Festiwal Performance spełni Twoje oczekiwania, oferując unikalne doświadczenie artystyczne i intelektualne.

Piotr Kumor
kurator

6-8 czerwca 2025

piątek, 6 czerwca 2025
ogród Miejskiego Centrum Kultury w Tychach, ul. Bohaterów Warszawy 26
20.30 performance Krzysztofa Kulbickiego i Damiana Pielki | Sala Kameralna
21.00 plenerowy pokaz filmu Performer (2015) w reż. Macieja Sobieszczańskiego i Łukasza Rondudy | ogród
22.15 24-godzinny performance Kamili Jakubowskiej | ogród
22.45 performance (debiut TFP) Agnieszki Łukaszewskiej | Galeria Pod Dachem
23.15 performance Piotra Kumora i Jana Roberta Skarbonia | amfiteatr

sobota, 7 czerwca 2025
Miejskie Centrum Kultury w Tychach, ul. Bohaterów Warszawy 26
16.00 performance Grupy A_AJA (Agnieszka Janasik, Agnieszka Łukaszewska, Jagoda Jędryka, Agnieszka Pawełczyk) | ogród
16.30 performance Agaty Cichy (Chyłek) | amfiteatr
17.00 performance Michała Ostaszewskiego | Sala Kameralna
17.30 performance Marty Ostajewskiej | Galeria Pod Dachem
18.30 wykład otwarty Aleksandra Lysko – Performatywny charakter obrzędów na Górnym Śląsku | hol
19.00 przerwa
20.30 performance Zuzanny Łapki | amfiteatr
21.00 performance Magdaleny Kuleszy-Fedkowicz | ogród, Potok Tyski
21.30 performance Mariana Stępaka | ogród
22.00 performance Joanny Urbańskiej | Galeria Pod Dachem
Miejska Galeria Sztuki OBOK, pl. K.K. Baczyńskiego 2
23.00 panel dyskusyjny – omówienie performance’ów dnia
Moderatorzy: Anka Leśniak, Krzysztof Kula, Natalia Lisova, Maciej Sobieszczański

niedziela, 8 czerwca 2025
Miejskie Centrum Kultury w Tychach, ul. Bohaterów Warszawy 26
11.30 performance Pauliny Koniarskiej i Macieja Dziaczki | piwnica
13.00 performance Karoliny Nowak | ogród
13.30 performance (debiut TFP) Mai Uliniarz | ogród
14.00 performance Natalia Lisova | ogród
14.30 performance Anka Leśniak | amfiteatr
15.00 performance Krzysztof Kula | Sala Kameralna
15.30 performance Grupa Artystyczna Teatr T.C.R. | ogród

pub Wielokran, pl. K.K. Baczyńskiego 2
16.00 panel dyskusyjny – omówienie performance’ów dnia
Moderatorzy: Anka Leśniak, Krzysztof Kula, Natalia Lisova, Maciej Sobieszczański

Organizator: Miejskie Centrum Kultury w Tychach

Wystąpią:

Damian Pielka
Tyszanin, multiinstrumentalista, kompozytor, producent muzyczny. W latach 2004-2014 był gitarzystą w zespole Lecha Janerki, z którym nagrał dwa albumy. Współtworzył, koncertował i nagrywał m.in. z Mikołajem Trzaską oraz zespołami Husky, Pogodno, Japoto i Muchy. Skomponował muzykę do spektakli reżyserowanych przez Yoshiko Waki, Katarzynę Szyngierę, Agatę Baumgart oraz Nathalie Larquet.

Krzysztof Kulbicki
Tyszanin, wokalista, aktor, performer. W swojej twórczości wykorzystuje różnorodne media, obiekty i działania parateatralne, tworząc unikalne sytuacje performatywne, będące często komentarzem do współczesnych sytuacji geopolitycznych. Poprzez swoje performance Krzysztof Kulbicki prowokuje do refleksji nad relacjami międzyludzkimi i tożsamością miejsca.

Kamila Jakubowska
Zawodowo prywatna kucharka, fotografka kulinarna, animatorka. Prywatnie pasjonatka natury, ziół i wszystkiego, co najlepiej karmi ciało, ducha i zmysły. Miłośniczka performance, która zapragnęła poszerzyć go o sensoryczne wartości smaku oraz sensualność przekazu.

Agnieszka „Światłoczuła” Łukaszewska
Socjolożka, fotografka. W życiu i sztuce zawsze pomiędzy sztywnymi regułami i oparami abstrakcji. Wyznaje zasadę, że to nie artysta powinien być obiektem atencji, a jedynie jego wytwór.

Piotr Kumor i Jan Robert Skarboń
Duet artystyczny, którego geneza związana jest z cyklem działań artystycznych Pełnia Performance Teatru T.C.R.. Ich intermedialne praktyki performatywne charakteryzują się estetycznym minimalizmem, intensyfikacją semantyczną oraz eksploracją rytuałów kultur przedchrześcijańskich, w tym słowiańskich, celtyckich i nordyckich. Celem ich działań jest próba kreacji współczesnych form rytualnych.

Grupa A_AJA
To formacja artystyczna, w składzie której są: Agnieszka Janasik, Agnieszka Łukaszewska, Jagoda Jędryka, Agnieszka Pawełczyk. Grupa powstała w poprzedniej edycji TFP. W tym roku zaprezentują swoje premierowe działanie.

Agata Cichy (Chyłek)
Polonistka, poetka, aktorka teatralna, malarka, animatorka kultury. Od 1989 r. aktorka Teatru Alternatywnego BELFEgoR. Współpracowała również z innymi śląskimi teatrami, tworząc liczne kreacje aktorskie. W 2018 r. zadebiutowała w dziedzinie działań artystycznych na VII Tyskim Festiwalu Performance – T.ylko C.ztery R.zeczy, gdzie zaprezentowała swój projekt Głębiny oraz w Galerii na 6 w Gliwicach, na wernisażu wystawy Kolektywu Thinkpink Gang z Wrocławia i Katowic.

Michał Ostaszewski
Wyrazisty i niekonwencjonalny performer, w pierwszej dekadzie tego wieku, związany z legendarną formacją Tyski Ruch Artystyczny Ariergarda. Po rozpadzie grupy kontynuuje pracę solową. Jego działania artystyczne charakteryzują się bezkompromisowością, prowokacyjnością i głębokim zaangażowaniem w aktualne problemy społeczne. Ostaszewski często burzy konwencje, kwestionuje zastany porządek poprzez takie środki, jak łączenie elementów teatru, sztuk wizualnych i happeningu, tworząc unikalne i zapadające w pamięć doświadczenia dla odbiorców.

Marta Ostajewska
Performerka, doktor sztuk pięknych, redaktor naczelna magazynu artystyczno-naukowego „Powidoki” (2018-2021). Absolwentka Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (KASK) w Gandawie (Performance Art) oraz Filologii Polskiej (Teoria Kultury) na Uniwersytecie Łódzkim. Brała udział w wielu międzynarodowych projektach i festiwalach w Kanadzie, Danii, Portugalii, Słowenii, Norwegii, Niemczech, Serbii, Filipinach i Grecji. Interesuje ją performance, świat ukryty, dekolonizacja przestrzeni, ciał i relacji oraz nowy materializm.

Marian Stępak
Ukończył studia artystyczne na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w 1983 roku. Pracuje w macierzystej uczelni na stanowisku profesora w Katedrze Intermediów. Jest autorem kilkudziesięciu wystaw indywidualnych i uczestnikiem ekspozycji zbiorowych w kraju i za granicą. Zajmuje się sztuką obiektu, tkaniną eksperymentalną i performance. Jest założycielem autorskiej galerii Nad Wisłą oraz inicjatorem i kuratorem Festiwalu Performance Koło Czasu w Toruniu.

Aleksander Lysko
Trener umiejętności społecznych, edukator niezawodowej edukacji dorosłych, wykładowca akademicki, badacz i konsultant samorządowy, polityk w obszarze kultury. Zawodowo związany z działem rozwojowo-badawczym Obserwatorium Kultury przy Instytucie im. Wojciecha Korfantego. Z wykształcenia etnolog. Współautor publikacji Czas niezwykły. Obrzędowość doroczna na Górnym Śląsku, Sacrum i jego otoczka kulturowa w realiach górnośląskich. Między dawnymi i nowymi czasy, a także publikacji Walory kulturowe ziemi częstochowskiej.

Zuzanna Łapka
Artystka interdyscyplinarna, performerka, trenerka i arteterapeutka. Aktorka związana z Teatrem A Part w Katowicach, specjalizującym się w teatrze ciała, ruchu i narracji wizualnej. Współtworzy projekt Arena – przestrzeń działań performatywnych, realizowany w Portugalii i Polsce. Jest inicjatorką projektu Żywa krew, poruszającego tematykę menstruacji, cykliczności i seksualności poprzez edukacyjno-artystyczno-duchowe działania. Zuzanna tworzy przestrzeń zmysłowego ucieleśniania, pracując z symbolami i intuicyjnym czuciem, zapraszając do bezkompromisowej transformacji, w której eksploruje kobiecość i relacje w głębokim dialogu z naturą.

Magdalena Kulesza-Fedkowicz
Studiowała na Wydziale Malarstwa ASP w Krakowie. Dyplom uzyskała w 2008 r. w pracowni prof. Leszka Misiaka. Od 2013 r. pracuje na macierzystej uczelni. W 2015 r. uzyskała tytuł doktora sztuki. Zajmuje się malarstwem, filmem animowanym, videoartem, fotografią, site-specific. Interesuje ją rozumiane wieloaspektowo pogranicze, przenikanie się zjawisk, dyscyplin, nieustająca transformacja wszystkiego, paradoksalne łączenie przeciwieństw. Jej prace są próbą zapisu przepływu energii życiowej, trudnym do zracjonalizowania powrotem do utraconej jedności.

Asia Urbańska
Jest artystką, która zajmuje się głównie sztuką performance, rzeźbą i instalacją przestrzenną. Eksploruje naturę człowieka, skupiając się na traumie i pamięci pokoleniowej. Szczególną uwagę poświęca relacjom, poszukuje naturalnego połączenia z widzem, zakładając, że dzieło sztuki zawsze ma na celu tworzenie nowych relacji i zacieranie granicy między artystą a odbiorcą.

Paulina Koniarska i Maciej Dziaczko
Od 13 lat tworzą parę w życiu i w sztuce. W 2012 r. wspólnie założyli fundację #wszystkierodzajeteatru, która stała się przestrzenią dla kilku śląskich teatrów niezależnych i środowisk twórczych, poszukujących własnego języka. W swojej pracy nie boją się mówić o tym, co dla nich istotne, co dotyka ich osobiście i społecznie. Sami o sobie czasem mówią, że są „radykalni we własnych poglądach” — i właśnie z tej radykalnej szczerości rodzi się ich sztuka. Choć oboje mają za sobą wiele działań performatywnych, to właśnie teraz realizują pierwszy w pełni wspólny performance.

Maja „Margamara” Uliniarz
Wiedźmia hedonistka i estetka, która gotuje, maluje, dreduje, miłuje, kreuje i czuje. Artystka intermedialna, która znajduje się na początku swej drogi. Stara się przeplatać życie różnymi dziedzinami sztuki, rozwijając je w sobie, by kiedyś finalnie móc umiejętnie połączyć ze sobą elementy w spójną i wielowymiarową całość, która dostarczy odbiorcy wyjątkowych estetycznych doznań i refleksji. Uwielbiam taniec i ruch, najchętniej łącząc go z teatrem.

Anka Leśniak
Artystka intermedialna, badaczka, wykładowczyni w katedrze Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, członkini grupy artystek Frakcja oraz kolektywu TFR archive. Brała udział w ponad 100 projektach, wystawach indywidualnych oraz zbiorowych. Bliskie jej są zagadnienia feministyczne oraz sztuka typu site-specific oraz sztuka w przestrzeni publicznej. W swoich performatywnych realizacjach podejmuje tematy związane z pamięcią, „re-konstrukcją”, herstorią, tożsamością etniczną, kulturową, migracją i językiem. Autorka książki Invisible inVisible. Women disconnected from history. Site-specific artworks on abandoned buildings.

Krzysztof Kula
Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Dyplom wyróżniony medalem zrealizował w 1993 r. w Pracowni Grafiki Warsztatowej prof. Stanisława Kluski oraz Pracowni Rysunku i Malarstwa prof. Macieja Bieniasza. Nauczyciel akademicki od 1997 r., profesor tytularny od 2020 r. Obecnie prowadzi Pracownię Rysunku i Działań Performatywnych w Instytucie Sztuk Plastycznych na Wydziale Sztuki i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Członek Związku Polskich Artystów Plastyków w Katowicach i Stowarzyszenia Międzynarodowego Triennale Grafiki w Krakowie. Zajmuje się rysunkiem, grafiką, performance. Jest autorem licznych wystaw indywidualnych oraz uczestnikiem wielu krajowych i międzynarodowych prezentacji i wystaw zbiorowych.

Natalia Lisova
Artystka, krytyczka sztuki, zajmuje się performance’m, instalacją, landartem, sztuką site-specific. Studiowała sztukę performance w ramach programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Gaude Polonia (kurator Janusz Bałdyga, Poznań, Polska, 2018). Bada tematy obecności artysty w performance, formy czasu, granice performance’u oraz psychologię percepcji widza. Artystka zajmuje się także specyfiką kształtowania się ukraińskiego landartu.

Grupa Artystyczna Teatr T.C.R.
Praca twórcza kolektywu obejmuje działania takie jak: performance, autorskie spektakle teatralne, akcje artystyczne, happeningi oraz koncerty. W przeciągu 14 lat działalności grupie udało się wypracować charakterystyczny język wypowiedzi i zaprezentować swoje prace na wielu wydarzeniach w kraju i zagranicą. W performance członkowie grupy często korzystają ze swoich teatralnych korzeni, snując narrację opowieści przy użyciu specyficznego języka estetycznego. W skład grupy wchodzą: Alina Blachara, Maciej Dziwaczko, Paulina Kniarska, Dawid Krzak, Krzysztof Kulicki, Piotr Humor, Jakub Makowiak, Grzegorz Porcz, Jan Robert Skaroń i Marcin Satchoń.

Tyski festiwal Auksodrone szybko wpisał się w kalendarz najważniejszych wydarzeń muzycznych w Polsce, nie tylko ze względu na prawykonania utworów pisanych specjalnie na zamówienie AUKSO Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy, ale także za sprawą balansowania pomiędzy różnymi stylami i gatunkami muzycznymi. Twórczy eksperyment i przekraczanie muzycznych granic to w końcu siła napędowa AUKSO.

Podczas tegorocznej, szóstej edycji festiwalu słuchaczom zaproponowano muzykę improwizowaną. Złożono hołd kompozytorom polskim XX wieku, wprawiono publiczność w dobry nastrój sentymentalną podróżą do świata gier komputerowych lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, ale i wzruszono kameralną, intymną opowieścią rodzinną ułożoną w operę w wersji koncertowej. Auksodrone to nie tylko festiwal nowości i eksperymentu, ale i kontrastów.

Pierwszy dzień rozpoczęła subtelna kompozycja Pawła Szamburskiego (Długo, długo nic, a potem wszystko), z niespiesznie rozwijającą się narracją muzyczną zapisaną na klarnet i orkiestrę. Po nim, niczym maszyna parowa, nadciągnął oktet Marka Pospieszalskiego wraz z alternatywną historią muzyki polskiej XX wieku. W programie zabrzmiały utwory m.in.: Tadeusza Bairda, Jana Krenza, Kazimierza Serockiego, Włodzimierza Kotońskiego, Bogusława Schaffera. Projekt to zdecydowanie ambitny, o zgrzytliwym brzmieniu, w którym od rozimprowizowania zespołu aż duszno od nadmiaru dźwięku. Oktet Pospieszalskiego sięgnął także do twórczości Zygmunta Krauzego, który z kolei wystąpił w Tychach następnego dnia. 

Koncert tego pianisty i kompozytora był także okazją do podsumowania jego bogatej twórczości. Zygmunt Krauze w tym roku obchodzi osiemdziesiąte piąte urodziny. W jubileuszowej atmosferze publiczność usłyszała utwory reprezentujące główne kierunki jego działań kompozytorskich: inspiracje muzyką ludową (Sześć melodii ludowych na fortepian), unizm (Pięć kompozycji unistycznych), utwory performatywne z teatralnym akcentem (Gloves, Poemat Apolinaire’a), a także te najnowsze, jak: Rivière Souterraine 3 / Rzeka podziemna 3. Krauze pozostał na estradzie opanowany i oszczędny w środkach wyrazu.

Niemal rozrywkową odmianą okazała się kolejna koncertowa propozycja tego dnia. W żywiołowej kompozycji, rozpoczynającej się muzycznym cytatem z Forbidden colours japońskiego kompozytora Ryuichiego Sakamoto, Miłosz Pękala inspirował się przede wszystkim muzyką gier komputerowych lat dziewięćdziesiątych. Perkusista powrócił do Tychów, by ponownie zachwycić tak wirtuozerią i precyzją wykonawczą, jak i niezwykle bogatą wyobraźnią muzyczną w kompozycji zatytułowanej po prostu Muzyka na smyczki, perkusję i urządzenia elektroniczne.

Na Auksodrone co roku powraca również Aleksander Nowak. Jeden z najciekawszych współczesnych kompozytorów stworzył na zamówienie festiwalu kolejne literacko-muzyczne dzieło. Tym razem za książkowy pierwowzór posłużyła nagradzana powieść Marcina Wichy pod tytułem: Rzeczy, których nie wyrzuciłem. Intymną relację matki z synem Nowak opatrzył kameralnym brzmieniem orkiestry, fortepianu i kontrabasu, dialog rozpisując pomiędzy trójkę solistów: Joannę Freszel, Karola Kozłowskiego i Kasię Moś. Rzeczy. Vaudeville to jedyna propozycja festiwalu, która odwołała się do głębszych emocji i refleksji.

Festiwal zakończyło prawykonanie The Frame na orkiestrę smyczkową, flety blokowe i elektronikę Dominika Strycharskiego, gdzie kompozytor zaklął skrajne muzyczne światy oraz akcent kobiecy, który na tym festiwalu jak do tej pory zdarza się nieczęsto. Ponownie bowiem wystąpił Oktet Marka Pospieszalskiego, tym razem jednak w repertuarze inspirowanym twórczością polskich kompozytorek XX i XXI wieku, m.in. Agaty Zubel, Grażyny Bacewicz, Hanny Kulenty, Marty Ptaszyńskiej.

Koncertom towarzyszyły spotkania z kompozytorami, wykonania uzupełniały wizualizacje tworzone przez Natana Berkowicza, a przerwy pomiędzy nimi wypełniały didżejskie sety przygotowane przez radiowy duet HCH, w składzie: Bartek Chaciński i Jacek Hawryluk.

Agnieszka Lakner

fot. Paweł Stelmach

Na Tyskie Dni Literatury zaprasza jak zwykle Miejska Biblioteka Publiczna. Podobnie jak przy poprzednich edycjach wszystkie wydarzenia odbywać się będą w Mediatece, przy al. Piłsudskiego 12. W godzinach przedpołudniowych (9.00) będą to zazwyczaj spotkania z autorami tworzącymi dla dzieci i młodzieży. Wśród nich mamy takie nazwiska, jak Agata Romaniuk, Małgorzata Berwid (scenarzystka, autorka programów telewizyjnych dla dzieci, w tym Ciuchci i Molików książkowych), Elżbieta Stępień czy Grzegorz Kasdepke. W cyklu porannych spotkań pojawi się też Cezary Harasimowicz – scenarzysta, aktor, dramaturg i pisarz.

Popołudniami (o godz. 18.00) biblioteka zaprasza starszą publiczność. Gośćmi tegorocznych Tyskich Dni Literatury będą uznani pisarze, dziennikarze, publicyści, aktorzy i reżyserzy. Wśród nich: Magdalena Popławska (aktorka, która pojawiła się w filmach i serialach takich, jak: Lęk wysokości, Wataha, Osiecka, Atak paniki, Hiszpanka, Ekipa i Diagnoza), Jakub Małecki (autor m.in. bestsellerowego Dygotu, Rdzy oraz Śladów nominowanych do Nagrody Literackiej Nike), Magda Umer (wybitna postać polskiej kultury, aktorka, scenarzystka i reżyserka), Jolanta Fajkowska (dziennikarka, prezenterka, historyk sztuki), Ziemowit Szczerek (pisarz, dziennikarz, reporter) czy Konrad Imiela (dyrektor artystyczny Teatru Capitol we Wrocławiu, aktor teatralny i filmowy, kompozytor, autor tekstów piosenek, reżyser teatralny).

Warto dodać, że pierwsze Tyskie Dni Literatury odbyły się dokładnie 30 lat temu, w 1993 roku. Przez te 30 lat gośćmi Miejskiej Biblioteki Publicznej były tak znakomite postacie związane z językiem polskim i polską literaturą, jak Jan Miodek, Małgorzata Musierowicz, ks. Jan Twardowski, Olga Tokarczuk, a także Katarzyna Bonda, Agata Passent, Sylwia Chutnik i wielu innych autorów.

Sylwia Witman

Festiwal potrwa trzy dni od 6 do 8 października. Wszystkie koncerty tradycyjnie odbędą się w tyskiej Mediatece (al. marsz. J. Piłsudskiego 16).
Bilety w cenie 49 zł (za dzień) i 99 zł (karnet trzydniowy) są dostępne do nabycia przez stronę ticketmaster.pl oraz w Mediatece na godzinę przed koncertem.

Jak najlepiej wyrazić szacunek wobec dziedzictwa kulturowego? Schować w gablocie, oprawić w złotą ramę, nie dotykać? Czy może wręcz przeciwnie – wciągać w prawdziwe życie, sprawdzać, używać, kontestować?

To wbrew pozorom nie są rozważania czysto teoretyczne. Praktyką zajmuje się Marek Pospieszalski, z pomocą saksofonu, kolegów ze swojego oktetu oraz AUKSO Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy kierowanej przez Marka Mosia – znanej z tego, że ochoczo podejmuje najtrudniejsze muzyczne wyzwania. Razem wywrócą do góry nogami kanon polskiej muzyki XX wieku, by na nowo ją dla nas odkryć, a nas oszołomić i zachwycić. Marek Pospieszalski Octet w cyklu JAZZ+ zagra w tym roku dwa koncerty (6 i 8 października), oparte na dwóch znakomitych albumach – „Polish Composers of the 20th Century” i „No Other End of the World Will There Be” – reinterpretujących kanon rodzimej muzyki współczesnej.

A co z klasykami XXI wieku? Większość z nich zapewne jeszcze nie pojawiła się na świecie, ale niektórzy pewnie już chodzą do przedszkola albo i podstawówki. Ich wyobraźnię rozpędzi prolog (3 września) do festiwalu Auksodrone – opera dla dzieci „Album rodzinny”, stworzona przez Jerzego Kornowicza i Michała Rusinka. Zaśpiewają Ewa Biegas i Jan Jakub Monowid.

Klasykiem zarówno XX, jak i XXI wieku oraz chodzącym – i w dodatku fantastycznie grającym na fortepianie! – dziedzictwem kulturowym jest Zygmunt Krauze. Na festiwalu obchodzić będziemy 85. urodziny kompozytora, oczywiście koncertem (7 października)! W programie m.in. solowe utwory na fortepian w wykonaniu kompozytora, a także kameralne i orkiestrowe z udziałem muzyków orkiestry AUKSO.

W cyklu AD LIBITUM festiwal Auksodrone zamówił trzy kompozycje u trzech wizjonerów muzyki, których przynależności środowiskowej i gatunkowej nie sposób ustalić. Właśnie dlatego, że u nich możemy oczekiwać nieoczekiwanego. Paweł Szamburski (6 października) przy pomocy klarnetu, intuicji oraz orkiestry będzie poszukiwał wspólnoty w samotnym głosie i porządku w chaosie. Miłosz Pękala (7 października) w „Muzyce na smyczki, perkusję i urządzenia elektroniczne” zamierza jednym pokłonem złożyć hołd zarówno Xenakisowi, jak i dźwiękom ze starych gameboy’ów. Dominik Strycharski (8 października) przyjeżdża z „The Frame”, kompozycją na orkiestrę smyczkową, flety blokowe i elektronikę, która ma publiczności pomóc wyjść z ram.

Aleksander Nowak nie tylko komponuje, ale i czyta, dużo czyta… by następnie jeszcze więcej komponować. Zachwycał nas już operami napisanymi we współpracy ze Szczepanem Twardochem, a ostatnio „Baśnią o sercu”, z librettem napisanym przez Radka Raka. Tym razem sięgnie po literaturę równie znakomitą, lecz z zupełnie innej półki. Kompozycja „Rzeczy” to wariacja na temat „Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcina Wichy, jedyny w swoim rodzaju wodewil żałobny (7 października).

O oprawę muzyczną wydarzenia tradycyjnie zadba duet HCH, czyli Jacek Hawryluk i Bartek Chaciński, brylujący w foyer Mediateki. To DJ-e, którzy nie zawsze zapraszają do tańca, za to perfekcyjnie, choć czasem przewrotnie wprowadzają publiczność w nastrój koncertów.

Wstęp do foyer (a więc uczestnictwo w spotkaniach, DJ-setach) jest bezpłatny. Biletowane jest wejście do sali koncertowej na każdy z siedmiu koncertów. Bilety – w cenie 49 zł/dzień, 99 zł/karnet trzydniowy – można nabyć w punktach stacjonarnych Ticketmaster oraz w sklepie internetowym https://www.ticketmaster.pl/artist/auksodrone-2022-tickets/1003616 .

Współorganizatorami auksodrone są: Program 2 Polskiego Radia oraz Polskie Wydawnictwo Muzyczne. Kuratorem festiwalu jest Filip Berkowicz.

Więcej na: www.auksodrone.com

Program:
6 X
19.30 – Ad Libitum / AUKSO x Paweł Szamburski
21.15 – Jazz + / AUKSO x Marek Pospieszalski Octet
7 X
17.30 – Krauze 85 / AUKSO x Zygmunt Krauze
19.30 – Ad Libitum / AUKSO x Miłosz Pękala
21.15 – Opera / Alek Nowak x Marcin Wicha: Rzeczy
8 X
19.30 – Ad Libitum / AUKSO x Dominik Strycharski
21.15 – Jazz+ / AUKSO x Marek Pospieszalski Octet

 W tym roku impreza potrwa od 7 do 10 września, a teatr niezależny zagości w kilku różnych przestrzeniach w mieście: galerii handlowej Gemini Park, Galerii Na Wolności, na placu Baczyńskiego, w Klubie WIlkowyje MCK i Underground Pubie.

Dyrektor artystyczny festiwalu Jakub Kabus zaprezentuje wraz ze swoim Teatrem HoM spektakl „Monsieur Charlie”, który zawsze przyjmowany jest z dużym entuzjazmem przez publiczność. Te 4 etiudy komiczne utrzymane w estetyce niemego kina z muzyką graną na żywo przez tapera, to hołd grupy złożony Charliemu Chaplinowi.

Program:

7 IX

12.00 — spektakl, Teatr Barnaby, Calineczka, Gemini Park Tychy, wstęp wolny
17.00 — spektakl, Teatr Barnaby, Calineczka, Gemini Park Tychy, wstęp wolny
19.00 — spektakl, Teatr Gdańska, Zachciało się wom Kalwaryi, MCK Klub Wilkowyje, wstęp wolny, rezerwacja miejsc: 691 770 344, 32 227 26 22, klub@mck.tychy.pl

8 IX

12.00 — spektakl, Teatr Barnaby, Danka Grażyna złodziejka wakacji, Gemini Park Tychy, wstęp wolny
17.00 — spektakl, Teatr Barnaby, Danka Grażyna złodziejka wakacji, Gemini Park Tychy, wstęp wolny
19.00 — koncert, 2 x duet = trio, Michał Czachowski – gitara, Michał Sosna – saksofon, Mateusz Czarnecki – saksofon, Galeria na Wolności, wstęp wolny, obowiązuje rezerwacja miejsc: festiwalandromedon@gmail.com
21.00 — spektakl (wyłącznie dla widzów dorosłych), Krimson Kinbaku, Underground Pub, wstęp wolny, obowiązuje rezerwacja miejsc: festiwalandromedon@gmail.com

9 IX

16.00 — spektakl, Teatr Barnaby, Rycerz bez konia, Plac Baczyńskiego, wstęp wolny
17.00 — spektakl, Teatr Form Wielu, Czyja to walizka, plac Baczyńskiego, wstęp wolny
19.30 — spektakl, Teatr HoM, Monsieur Charlie, plac Baczyńskiego, wstęp wolny
20.30 — spektakl, Teatr Usta Usta Republika, Cykl, plac Baczyńskiego, wstęp wolny

10 IX

16.00 — spektakl, Teatr Form Wielu, Królik z kapelusza, plac Baczyńskiego, wstęp wolny
17.00 — spektakl, Pan Pedrro i Sisi, Wielkie Sprzątanie, plac Baczyńskiego, wstęp wolny
19.30 — spektakl, Teatr Mimo, Pan i Pani O, plac Baczyńskiego, wstęp wolny
20.30 — spektakl, Teatr Snów, Klasa, plac Baczyńskiego, wstęp wolny

Organizator: Stowarzyszenie Śląskie Zakłady Sztuki oraz Teatr HoM
Kontakt: festiwalandromedon@gmail.com

Dyrektor artystyczny: Jakub Kabus
Koordynator: Marta Zielonka

Partnerzy: Miejskie Centrum Kultury w Tychach, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Galeria Na Wolności, Tyskie Linie Trolejbusowe
Mecenas: CH Gemini Park Tychy
Patronat medialny: Gazeta Wyborcza

IX Tyski Festiwal Teatrów Niezależnych Andromedon został dofinansowany ze środków Budżetu Miasta Tychy w ramach Tyskich Inicjatyw Kulturalnych 2023.

I właśnie z wyobraźni (czyli z poezji) Julia będzie w każdym z miast Miedzianki Po Drodze udzielać lekcji. Zapraszamy do czytania… i ćwiczeń z łączenia tego, co pozornie wydaje się oddzielne.

Po Domu Oriona oprowadza nas trzech przewodników: Hiob, Kafka i Conrad. Jak widzisz rolę każdego z nich?

Chyba nie umiem na to pytanie odpowiedzieć jednoznacznie. Tak naprawdę odniesień do tekstów literackich jest w powieści dużo więcej. Mój sposób pisania jest mocno meta-literacki i inkorporuje mity różnych kultur na temat tytułowego gwiazdozbioru Oriona, który z kolei jest wiodącą metaforą, jeśli chodzi o pojawiające się w książce domy. W cytacie z Hioba jest mowa o łączeniu kropek, które jest ewidentnym motywem przewodnim – bo nie tyle sama konstelacja jest istotna, co ważne jest ludzkie spojrzenie próbujące gwiazdy powiązać inaczej. W powieści jest to spojrzenie młodej kobiety. Fragment z Kafki mówi o myśliwym, który stał się motylem. To jest dosyć tajemnicze motto i powiązane z rzeczami ukrytymi w tej książce, których wolałabym nie wykładać na stół. Ostatnie motto ze Smugi cienia Conrada wprowadza wątek otoczenia, z jakiego można, a z jakiego nie można wykrzesać dla siebie prawdy. I być może chodzi o znalezienie takiego świata, w którym odnalezienie prawdy stanie się bardziej możliwe niż w innym.

Drogę do tego świata zawsze pokazywały nam gwiazdy. Orion na niebie pojawia się u nas, w Polsce, w zimowym czasie – dokładnie wtedy, kiedy dzieje się akcja powieści. Idąc tym tropem, chciałam zapytać Cię o budowanie opowieści i paralelę z odbudowywaniem relacji z Kosmosem, przyrodą, z drugim człowiekiem, ze snami, z wspomnieniami. Jak połączyć te kropki, by znaleźć prawdę?

Potrzeba opowieści jest w ludziach bardzo silna. Nasza rzeczywistość jest nie tylko fizyczna czy techniczna, ale niesie również wymiar metafory czy opowieści. Jedno i drugie jest ludziom bardzo potrzebne – metafora odnosi się do języka poetyckiego, opowieść do sytuacji epickiej. Trudno jest nam wejść w relację z drugą osobą czy czymkolwiek bez opowiedzenia sobie naszego miejsca w świecie. Kiedy więc wypowiadamy zdanie, od którego zaczyna się ekopoetyka, i z którego wziął się pomysł na szkołę ekopoetyki – że kryzys ekologiczny (kryzys planetarny) jest kryzysem wyobraźni – to mówimy o potrzebie nowej opowieści, która ustawi nas inaczej w relacji do Ziemi i do siebie nawzajem. Jeśli aktualnie dominującym sposobem wchodzenia w relację z Ziemią jest ekstrakcja (czyli wydobywanie różnego rodzaju „zasobów” takich jak kopaliny palne, minerały ziem rzadkich, czy choćby ludzkie siły), to naprawdę trzeba zacząć budować ją w zupełnie nowy sposób. Na planecie oprócz ludzi żyje dużo innych istot i wszystkie procesy są tutaj ze sobą w jakiś sposób powiązane i wzajemnie się warunkują. W Domu Oriona dominują dwa spojrzenia: ku Ziemi, ku glebie, ku procesom rozpadu i syntezy; i ku górze, w stronę gwiazd. To spoglądanie na świat raz w większej, raz w mniejszej skali. Moja bohaterka ma obsesję na punkcie map Google’a, bawi się odległościami i skalami na różne sposoby. Ziemia w powieści jest widziana albo w bardzo małym skrawku, albo z perspektywy planetarnej, gdy można popatrzeć na nią jako na organizm – kulę, która niesie na sobie wszystkie życia. To oczywiście ma też związek z technologią. Jest coś takiego w naszym doświadczeniu przestrzeni, że rzeczy stały się jednocześnie bliższe i dalsze. Są bliżej – na odległość kliknięcia, bo praktycznie mamy wszystko w telefonie. Świat się zrobił mały. A z drugiej strony, załamał się intymny kontakt z czymkolwiek. Moja bohaterka ma duży kłopot, żeby na trzy sekundy zatrzymać się w lesie i być przez chwilę tam, gdzie jest.

Tak, w lesie to ona jest widziana, to na nią spoglądają. Ona nie widzi, przynajmniej do pewnego momentu. Skoro zatem doszłyśmy do oddzielenia od natury, zapytam, czy w ogóle zasadny jest w Domu Oriona podział na kulturę i naturę?

Dobre pytanie i ważne. Te pojęcia nadal wyjaśniają nam jakiś rodzaj konfliktu między ludzkimi potrzebami czy skłonnościami, a dzikością. Mity tradycyjnie należą oczywiście do porządku kultury, ale służą ludziom do porządkowania relacji z naturą. W naszej okolicy geograficznej Oriona widać tylko zimą. Jest taki moment, że widać go praktycznie z każdego miejsca na Ziemi. Większość kultur miało jakieś mity dotyczące tego gwiazdozbioru. To niezwykle ciekawe, że ludzie w różnych miejscach na Ziemi i w różnych czasach patrzyli i zwracali uwagę na kształt Oriona. W paru przypadkach widzieli myśliwego z łukiem albo z jakąś inną bronią. Ale Orion – myśliwy, którego znamy głównie z mitologii greckiej, wyewoluował z wcześniejszych mitów sumeryjskich. One z kolei opowiadały o oddzieleniu. Przez większość swojej historii ludzie okiełznywali dzikość. Teraz sytuacja się odwróciła i systemy podtrzymujące życie na Ziemi stały się bardzo kruche, więc twardy podział na kulturę i naturę nie ma sensu.

W Domu Oriona jednym z ważniejszych słów jest greckie słowo „metaforiki” oznaczające przeprowadzkę. I „przeprowadzanie” z jednej strony jest oczywiście metaforą, z drugiej, prowadzeniem czytelnika po różnych perspektywach i spojrzeniach. „Przeprowadzka” jest wbudowana w formę powieści. Skoro dziś wszyscy wędrujemy, to gdzie sytuujesz różnice między ruchem a przeprowadzką? W powieści – poza przeprowadzającą się bohaterką – pojawiają się rośliny inwazyjne i wędrowcy, bo tak nazywasz uchodźców. Przeprowadzka to nie inwazja, choć wyraźnie pokazujesz, że sposób, w jaki kogoś nazwiemy, zależy od perspektywy, którą przyjmiemy.

Jednym z kluczowych dla książki tematów jest sytuacja na polsko-białoruskim pograniczu, która zaczęła się latem 2021 roku. I dramatyczna jesień 2021 roku, kiedy wprowadzono strefę. Byłam wtedy w puszczy, przez pewien czas mieszkałam tuż obok „Medyków na granicy” i obserwowałam. Stąd pochodzą wszystkie fragmenty, które pokazują ludzi w lesie. One nie są metaforyczne, są dosłownymi zapisami historii, które się rzeczywiście wydarzyły, może ze zmiennymi szczegółami. Jeżeli realna, wschodnia granica Unii Europejskiej staje się pułapką dla ludzi, którzy muszą uciekać ze swoich domów, to jest to kryzys humanitarny. To jakby wyznaczyć granice wygodnego świata, z którego przyjeżdża Eliza. Te dwa światy się ze sobą stykają w bardzo niewygodny sposób. Stąd forma powieści – taka, która pęka. Chodziło mi o pokazanie granicy między tymi dwoma niekompatybilnymi światami. Na początku wszyscy tutaj, na Podlasiu, mieli wrażenie, że coś pękło, że w rzeczywistości pojawiły się szczeliny. I z tych szczelin wychodzą ludzie. Pozostają po nich śpiwory i rękawiczki. Ja sama tego pęknięcia tutaj doświadczyłam – i wiedziałam, że będę pisać w Domu Oriona o ruchu, o migracjach. Pytałaś o granice między naturą a cywilizacją, a tu mamy najbardziej dzikie miejsce w Europie. I właśnie w nim znajdujemy, jak w soczewce, wszystkie problemy globalne: ocieplenie klimatu, ekonomię ekstrakcji, kryzys migracyjny.

Dla mnie Dom Oriona jest też opowieścią o przeprowadzaniu przez granicę „czucia” kogoś, kto albo czuje zbyt mało, albo inaczej, bo jest po operacji, podczas której się wybudził, ale miał tak zwiotczałe mięśnie, że nie był w stanie reagować na zadawany mu ból (to występująca w powieści metafora traumy). Czy uważasz, że właśnie literatura i poezja mogą być przewodnikami po odczuwaniu świata?

To się znowu wiąże z kryzysem bliskości i technologią. Rzeczy równocześnie stały się i bliższe, i zupełnie niedostępne. Ludzie zaczęli tęsknić za zmysłowymi doznaniami, są w stanie dużo zapłacić za masaż, żeby znowu mogli na własnej skórze coś poczuć, prawda? Jeżeli nie czujesz swojego ciała, to gdzie jest twój dom? Jeśli nie w twoim ciele, to nigdzie na zewnątrz go nie będzie. Ta wyprawa jest więc wyprawą po odzyskanie intymnego kontaktu ze światem.

Czy o to dzisiaj walczymy? O miejsce w świecie, które jesteśmy w stanie poczuć? O ochronę przyrody? Przywołujesz w Domu Oriona twarde dane liczbowe – tylko w 2020 roku zamordowano 227 obrończyń i obrońców przyrody. Zadajesz pytanie o to, kiedy zaczęła się nienawiść wobec kobiet – i przywołujesz Hypatię. Jakie widzisz kierunki tej walki i do jakiego domu ona prowadzi?

Hypatia to pierwsza filozofka antyczna, rozszarpana przez tłum, spalona i wrzucona do Morza Śródziemnego, w miejscu, z którego dziś odpływają łodzie z uchodźcami. Nasza cywilizacja jest oparta na ekstrakcji, i w jednym pakiecie łączy nienawiść w stosunku do dzikiej przyrody i nienawiść do wszystkiego, co kobiece. To taki bardzo przemocowy system. Czego potrzebujemy? Potrzebujemy wyobraźni, która będzie umiała stworzyć mniej przemocowe światy i która będzie umiała wyobrazić sobie inną relację ze światem i z planetą, nie opartą na stricte instrumentalnym podejściu, ale na zrozumieniu, że byty żyjące na Ziemi na siebie wpływają. To kompletnie inne wyobrażenie wspólnoty, prawda? Czy możemy spróbować wyobrazić sobie taką wspólnotę, w której wszystkie byty potrafią ze sobą współistnieć? Dom, który dla wszystkich i ze wszystkimi budujemy. Taki dom – oíkos – chcemy właśnie na festiwalu budować. Profesor Tadeusz Sławek mówi o oduczaniu się tego, co nauczyliśmy się w domu i wychodzeniu do świata, poza dom, ale tak naprawdę to jest to samo. Tu nie ma żadnej sprzeczności. Dom Oriona jest powieścią o wyjściu z domu, pretekstem do przemyślenia, czym jest dom, czym jest wspólnota, czym społeczeństwo. A jeżeli mówimy o wspólnocie, to zawsze pojawia się kluczowe pytanie: kto jest wewnątrz, a kto na zewnątrz? Kto do naszej wspólnoty należy, a kto jest z niej wykluczony? Chodzi o przedefiniowanie idei domu. Filip Springer powiedziałby, że musimy przemyśleć również to, w jaki sposób projektujemy nasze budynki i nasze miasta. Ujmuję to od strony, powiedzmy, poetyckiej, ale w gruncie rzeczy mówimy o tym samym. Chodzi o przebudowanie naszego domu w taki sposób, by było w nim miejsce dla całej wspólnoty. A Dom Oriona jest próbą przemyślenia tego tematu, z uwzględnieniem nieuchronności procesu migracji.

rozmawiała Magdalena Gościniak

fot. Albert Zawada

Sam nie wiem, dlaczego myślałem, że robienie wędrownego festiwalu literackiego będzie prostsze niż kontynuowanie go w formie stacjonarnej. Ale dokładnie pamiętam ten moment, w którym wymyśliłem, że wyruszymy w drogę. I że to będzie takie nieskomplikowane. Musiało mnie solidnie zamroczyć. Ale wcale nie żałuję!

Miedzianka to bardzo wyjątkowe miejsce nieopodal Jeleniej Góry, którego losu, tutaj na Górnym Śląsku i Zagłębiu, nie trzeba nikomu szczególnie objaśniać. Wielowiekowa eksploatacja znajdujących się pod tym miasteczkiem złóż doprowadziła do takich zniszczeń górniczych, że w latach sześćdziesiątych XX wieku podjęto decyzję o jego likwidacji. To o tym miejscu napisałem swoją debiutancką książkę i to tam przez trzy lata robiliśmy stacjonarny festiwal MiedziankaFest. Impreza zaczęła jednak zjadać własny ogon – stała się na Miedziankę za duża. Festiwal zaczął też przytłaczać nas – ludzi skupionych wokół Fundacji Instytut Reportażu, którzy go organizowali. Nie chcieliśmy, aby tak się to wszystko rozrosło. Po pandemicznej przerwie postanowiliśmy wyruszyć więc w drogę i wrócić do korzeni naszego festiwalu.

Dlaczego zdecydowaliśmy się na ten krok?
Przede wszystkim dlatego, że chcemy zachować lokalny wymiar tej imprezy. Naszą ambicją jest robić wydarzenie literackie dla lokalnych społeczności. Niezwykle cenimy sobie intymność i kameralność spotkań z pisarkami i pisarzami, jakie odbywają się Po Drodze. Tę lokalność rozumiemy ściśle w związku z miejscem, w którym się zatrzymujemy, ale też terenowo. Śląsk i Zagłębie są idealną przestrzenią do organizacji takiego festiwalu – tu wszędzie jest blisko.

Przywożąc festiwal do publiczności, odwracamy tradycyjną logikę takich imprez. I tym samym zmniejszamy ślad ekologiczny naszego działania. Owszem, w naszym literackim taborze znajdzie się wesoły autobus pełen autorek i autorów, będzie mobilna księgarnia i małe studio telewizyjne, z którego co ranek będziemy nadawać naszą telewizję śniadaniową. Będzie też kilka technicznych aut. Ale niezależnie czy będzie ich wszystkich pięć, czy siedem, to ciągle o kilka rzędów wielkości mniej niż liczba samochodów zjawiających się na stacjonarnej imprezie. A przecież na festiwal w Tychach możecie Państwo przyjść do nas pieszo, przyjechać na rowerach albo komunikacją publiczną z całej aglomeracji. Bardzo Was do tego namawiamy. Festiwalowych parkingów nawet nie planujemy.

W tym roku hasłem spotkań jest oíkos, czyli dom. To pojęcie, o którym na Śląsku zawsze warto rozmawiać. My rozumiemy je jednak tak szeroko, jak to tylko możliwe – to w tym greckim słowie tkwi swoimi korzeniami przedrostek „eko”. To dom właśnie łączy ekonomię, sztukę zarządzania nim, z ekologią – wiedzą o nim. W czasie tegorocznej edycji festiwalu Miedzianka po Drodze spróbujemy się dowiedzieć, co też się z nami stało, że zapomnieliśmy o tak bliskim pokrewieństwie tych dwóch słów? Wierzę, że mieszkanki i mieszkańcy Tychów pomogą nam w tym namyśle.
Do zobaczenia 31 sierpnia!

Filip Springer
Pisarz i fotograf. Autor cykli reporterskich, m.in. Miedzianka. Historia znikania. Regularnie publikuje w tygodnikach „Polityka”, „Przekrój”, „Duży Format” oraz miesięcznikach „Pismo” i „Znak”.

fot. Filip Springer

Tegoroczna edycja Portu Pieśni Pracy odbędzie się w tawernie festiwalowej w Pubie pod Browarem, na Dzikiej Plaży oraz w Mediatece. Festiwal potrwa 3 dni – od 18 do 20 sierpnia. W sierpniowej odsłonie festiwalu czekają na Was koncerty i regaty dla dzieci, muzyka portowa, musical oraz wspólna biesiada z własnym instrumentem.

PROGRAM:
18 sierpnia, godz. 18.00-23.00 – Pub pod Browarem
Ryczące Dwudziestki
The Nierobbers
Sąsiedzi
Formacja
Pressgang Mutiny
Marek Szurawski i Filip Dąbrowski
Old Marinners
Brasy
Atlantyda
Cztery Refy

19 sierpnia, godz. 14.00-21.30 – Dzika Plaża Paprocany
Koncert dla dzieci – Klang
ROZDANIE NAGRÓD – I regaty dla dzieci na łodziach Optimist
Męski Chór Szantowy „Zawisza Czarny”
Ryczące Dwudziestki
The Nierobbers
Marek Szurawski i Filip Dąbrowski
Pressgang Mutiny
Perły i Łotry
Sąsiedzi
Trzecia Miłość
Old Marinners

19 sierpnia godz. 22.00 – Pub pod Browarem
Tawerna Festiwalowa – Szantowe Jam session
Męski Chór Szantowy „Zawisza Czarny”
Klang
Organizatorzy proszą o zabranie instrumentów

20 sierpnia godz. 15.00-21.00 – Mediateka (wstęp płatny)
Cz. I
Musical szantowy „Captain WHO” w wyk. Brasów, solistów i muzyków z librettem autorstwa P. Jędrzejko
Cz. II
Męski Chór Szantowy „Zawisza Czarny”
Klang
Marek Szurawski i Filip Dąbrowski
Pressgang Mutiny
Trzecia Miłość
Cztery Refy
Formacja
Atlantyda
Perły i Łotry

Bilety: 25 zł do nabycia via ticketmaster.pl
Cena biletu obejmuje wstęp na musical „Captain WHO” oraz wszystkie koncerty odbywające się tego dnia w Mediatece w ramach XXXIX Festiwalu Szantowego Port Pieśni Pracy.

Organizatorzy: Miejskie Centrum Kultury w Tychach
Wydarzenie zorganizowane ze środków miasta Tychy
Partnerzy: MOSiR Tychy, Pub pod Browarem, Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Klub Żeglarski Ziemowit, Gang Żeglarzy, Ticketmaster.pl
Sponsorzy: FCA Poland, Kompania Piwowarska S.A. producent marki Tyskie, Invenio
Patroni Medialni: Szanty24.pl, Magazyn WIATR, Tawerna Skipperów, szantymaniak.eu, Radio Katowice, Twoje Tychy, tychy.pl

NURT MISTRZOWSKI
Inauguracja XV Tyskiego Festiwalu Monodramu MoTyF
8 III, godz. 18.00, Teatr Mały w Tychach
„Życie pani Pomsel” – monodram Anny Seniuk, Teatr Polonia, Warszawa

11 III, godz. 18.00, Teatr Mały w Tychach
„Nieostrość widzenia” – monodram Ewy Ziętek, Teatr Kwadrat, Warszawa

12 III, godz. 18.00, Teatr Mały w Tychach
„Wokół Szekspira” – monodram Andrzeja Seweryna, Teatr Polski, Warszawa

Gala Finałowa XV Tyskiego Festiwalu Monodramu MoTyF

NURT KONKURSOWY
9 III, godz. 17.00, Teatr Mały w Tychach
„Jordan” – monodram Zuzanny Bernat

9 III, godz. 18.30, Pasaż Kultury Andromeda
„Bezgłośna samotność” – monodram Roberta Konowalika

9 III, godz. 19.45, Teatr Mały w Tychach
„Czy podoba ci się tutaj?” – monodram Lidii Wiśniewskiej

10 III, godz. 16.00, Teatr Mały w Tychach
„Jestem baba. Rzecz być może o Annie Świrszczyńskiej” – monodram Katarzyny Faszczewskiej

10 III, godz. 18.00, Teatr Mały w Tychach
„Pani Sand” – monodram Joanny Sobocińskiej-Korczak

10 III, godz. 21.00, Teatr Mały w Tychach
„Stand up” – monodram Aleksandry Gosławskiej

11 III, godz. 12.30, Pasaż Kultury Andromeda
„Wyznania” – monodram Grzegorza Piekarskiego

11 III, godz. 14.15, Pasaż Kultury Andromeda
„Raz dokoła. Kobiety Wesela” – monodram Kingi Kowalskiej

11 III, godz. 16.15, Pasaż Kultury Andromeda
„Kaczmarek” – monodram Pawła Zieglera

FORUM TEATRALNE:
9 III, godz. 21.00, Teatr Mały w Tychach, online
10 III, godz. 19.00, Teatr Mały w Tychach, online
11 III, godz. 20.30, Teatr Mały w Tychach, online

Spektakle oceni jury w składzie: prof. Anna Kramarczyk, prof. Katarzyna Flader-Rzeszowska, Paweł Drzewiecki oraz Andrzej Seweryn – przewodniczący

Patronat medialny nad XV edycją Tyskiego Festiwalu Monodramu MoTyF objęli: Radio Katowice, teatralny.pl, Wyborcza, Antyradio, Pismo Teatr, e-teatr.pl, Teatr dla Wszystkich