Ludowa historia polska od strony wizualnej. Książka jest fascynującą podróżą śladem zdjęć i historii dotąd ignorowanej, pomijanej, zapomnianej, uznawanej przez wieki za nieważną – niechcianej i często wstydliwej, ale kluczowej dla zrozumienia naszych przodkiń i przodków, a także nas samych. Skąd na wsi aparaty? Kto najczęściej robił nimi zdjęcia? Czemu było tak niewiele fotografek? Dlaczego wszyscy mieli na sobie takie same ubrania i czemu tak ważne były buty? To połączenie literatury i namysłu nad fotografią chłopską z analizą socjologiczną, bo w formie miniesejów znajdują się rozmowy, zapisy historii mówionej, dokumenty, mikroreportaże, rozważania teoretyczne, cytaty z esejów o fotografii i nowe refleksje o historii ludowej.

Chłopska fotografia – ta rodzinna, prywatna – nie ma zwykle odrębnego miejsca w archiwach czy instytucjach. Przez wiele dekad mało kto się nią interesował, nie była też traktowana jako część „narodowego dziedzictwa”, a śladowa liczba zachowanych zbiorów pozwala sobie wyobrazić, ilu zdjęć i historii nie da się nigdy odzyskać, ile fotografii zostało spalonych, wyrzuconych, nieodnalezionych. Dojmujący jest brak w zbiorach archiwalnych i kolekcjach muzealnych chłopskich zdjęć wernakularnych, czyli użytkowych – domowych oraz wykonywanych dla siebie i/lub przez siebie.

Fotografia nie jest przezroczysta – nie pokazuje „po prostu”, neutralnie ani obiektywnie. Podobnie jak historia, gdy opowiadana czy pisana jest z jednej tylko perspektywy. Wiele w interpretacji fotografii i historii zależy od kąta patrzenia, od zachowanej materii i zauważania tego, co dotychczas pomijane. A aparat fotograficzny może być zarówno narzędziem uprzedmiotowienia, jak i emancypacji.

Agnieszka Pajączkowska opisuje wybrane chłopskie zdjęcia, często też historie osób, które na nich widnieją, i ich rodzin, o ile są znane. Ale rdzeniem książki pozostaje pytanie, czym właściwie jest to, co widzimy oraz czego fotografia nie pokazuje i nie rozstrzyga. To nie tyle opowieść o osobach widocznych na zdjęciach, ile o samych zdjęciach i tych, którzy je wykonywali – fotografkach i fotografach, o ich motywacjach, warsztacie pracy, miejscu w wiejskiej społeczności. I to w czasach, kiedy na fotografię reagowano zarówno z zachwytem, ale i przestrachem, obawiając się, że może skraść duszę. Tak oglądane chłopskie fotografie pozwalają spojrzeć z mniej oczywistej perspektywy na polską historię XX wieku. Ale to też opowieść, gdzie ważny staje się kontekst – sama fotografia oraz jej społeczne i ekonomiczne uwarunkowania.

„Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii” to próba zwrócenia spojrzenia na to, co dotychczas było zauważane zbyt rzadko – na trzeci plan, na tło, rzeczy i ludzi poza kadrem. Tym samym przywraca chłopskim fotografiom należne im miejsce w naszej pamięci.

„To kolekcja mistrzowsko skrojonych miniesejów – komentarzy do zdjęć, na które wcześniej raczej nie chciano patrzeć. Obrastały one kurzem na rodzinnych strychach czy zagracały muzealne półki. Dzięki Pajączkowskiej stają się olśniewającym archiwum XX wieku. Różnorodne, nieoczywiste, pełne zaskoczeń i wzruszeń. Przyglądając się im, Pajączkowska opowiada naszą historię na nowo oraz stawia wiele fundamentalnych pytań: o istotę fotografii i rolę, jaką obrazy odgrywają we współczesnym społeczeństwie.”
Kacper Pobłocki

Podczas spotkania będzie można zakupić książkę w specjalnej cenie oraz zdobyć podpis autorki.

Agnieszka Pajączkowska (ur. 1986) – kulturoznawczyni, badaczka historii codziennych praktyk fotograficznych, kuratorka, edukatorka wizualna, animatorka kultury, autorka projektu i książki „Wędrowny Zakład Fotograficzny” oraz książki eseistycznej „Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii”, za którą otrzymała nominację do Paszportów Polityki 2023 w kategorii „książka”. Dwukrotna stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w obszarze sztuk wizualnych (2015 i 2020). Absolwentka studiów doktoranckich w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. W 2016 roku otrzymała tytuł „Kulturystki Roku” przyznawany przez Radiowy Dom Kultury, w 2020 roku została laureatką Nagrody im. Beaty Pawlak i Nagrody im. Wiesława Kazaneckiego, była także nominowana do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego i Nagrody im. Stanisława Barańczaka. Mieszka na Pogórzu Izerskim.

fot. Mikołaj Starzyński