Idea stworzenia „Stelli”, swoistego osiedla-eksperymentu, wiązała się z uruchomionym w 1974 roku Programem Rządowym „PR-5”. Celem programu było znaczące podniesienie jakości budownictwa mieszkaniowego i wskazanie kierunków jego rozwoju po 1990 roku. PR-5 – jeden z największych i najbardziej kompleksowych tego rodzaju przedsięwzięć badawczo-wdrożeniowych w historii Polski – był jednym z siedmiu procedowanych w tym czasie rządowych programów badawczo-rozwojowych. Ich zadaniem było skupienie potencjałów i koordynacja ośrodków badawczych i przemysłu w pracy nad rozwojem kluczowych obszarów krajowej gospodarki. W kontekście utrzymujących się problemów szeroko pojętego mieszkalnictwa, podjęte wówczas działania robią dziś szczególnie duże wrażenie.

Osiedle „Stella”, będące jednym z czterech planowanych w ramach programu PR-5, zlokalizowano w tyskiej dzielnicy Żwaków. Zaprojektowanie trzech pozostałych wzorcowych osiedli mieszkaniowych powierzono wybitnym krajowym specjalistom:
– Osiedle Białołęka Dworska w Warszawie (główna projektantka: Halina Skibniewska),
– Osiedle Chełmońskiego w Krakowie (główny projektant: Witold Cęckiewicz),
– Osiedle Nowe Miasto II (Zamojskiego) w Zamościu (główny projektant: Bohdan Jezierski).
Ostatecznie zrealizowano tylko jedno z modelowych osiedli – Nowe Miasto II w Zamościu.

Projektanci otrzymali zadanie stworzenia rozwiązań dla różnych typów układów osadniczych. Po ich wypróbowaniu w osiedlach modelowych, miały zostać wprowadzone do powszechnego zastosowania w całym kraju. W przypadku „Stelli” projektanci mieli dostarczyć przykłady dla nowych osiedli i dzielnic w miastach małych i średniej wielkości. Biorąc pod uwagę liczebność takich ośrodków, rozwiązania wypracowane w Tychach miałyby najszerszy zakres oddziaływania.

Zespołom projektowym dano duży zakres swobody, który nie byłby możliwy w ramach normalnej praktyki projektowej. Nie obowiązywała ich większość restrykcyjnych przepisów i normatywów, które wówczas mocno ograniczały możliwości projektowania. Zabezpieczono również czas na przygotowanie kompleksowej podbudowy teoretycznej projektów, co w ówczesnej praktyce było bardzo rzadkie ze względu na krótkie terminy.

Zespół Hanny i Kazimierza Wejchertów w pełni wykorzystał warunki, jakie stwarzał program PR-5. Pozwoliło to na stworzenie koncepcji zespołu mieszkaniowego o wysokim standardzie i nowatorskich, niestosowanych dotąd w Polsce, rozwiązaniach przestrzennych i funkcjonalnych. Prace projektowe poprzedzono przygotowaniem opracowań badawczych, wykonanych w ramach działalności Instytutu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Politechniki Warszawskiej, które dotyczyły m.in. zagadnień układów przestrzennych, rozwiązań architektonicznych, komunikacji, problematyki społecznej, zdrowia mieszkańców, ochrony środowiska naturalnego. Na podstawie badań opracowano tezy do koncepcji projektowej osiedla „Stella”, którą przygotowano w biurze projektowym Miastoprojekt Nowe Tychy.

Projekt zakładał realizację osiedla na terenie dzielnicy Żwaków, dawnego przysiółka wsi Tychy, położonego w malowniczym sąsiedztwie lasów i doliny potoku. W układzie przestrzennym osiedla uwzględniono m.in. walory krajobrazowe lokalizacji, dążąc do harmonijnego połączenia ze środowiskiem naturalnym i istniejąca zabudową wiejską (z 150 ha terenu osiedla zaledwie 35 ha miała stanowić zabudowa, pozostałe to tereny zielone). Planowano tu także niestosowane dotąd w Polsce rozwiązania w zakresie układów komunikacyjnych (dwupoziomowe ulice z ruchem samochodowym na dolnym, a pieszym na górnym poziomie), czy układów funkcjonalnych i typów mieszkań (np. dla osób ze szczególnymi potrzebami / z niepełnosprawnościami, dla rodzin zastępczych). Zabudowa mieszkaniowa przeznaczona dla ok. 10 tysięcy osób miała zachować ludzką skalę poprzez podział osiedla na mniejsze jednostki przestrzenne (tzw. uliczki i gniazda) i maksymalną wysokość czterech kondygnacji. W zakresie form czerpano ze współczesnych rozwiązań stosowanych w architekturze państw zachodnioeuropejskich, natomiast technologia ich wznoszenia opiera się na rozszerzonym asortymencie prefabrykatów systemu W-70. Obiekty edukacji miały cechować się rozwiązaniami przestrzennymi wynikającymi z nowych programów nauczania oraz systemów konstrukcyjnych (konstrukcje szkieletowe). W projekcie przewidziano także duży ośrodek handlowo-usługowy o popularnym wówczas układzie ulicy pieszej ujętej ciągiem pawilonów.

Perspektywę realizacji osiedla przekreślił jednak kryzys gospodarczy i przemiany polityczne lat 80. Doprowadziły one do stopniowego ograniczania i wreszcie wyhamowania prac prowadzonych w ramach PR-5. W tej sytuacji projektanci osiedla „Stella“ wprowadzali modyfikacje upraszczające projekt, aby w ten sposób urealnić jego wdrożenie. Jednocześnie trwał trudny proces poszukiwania inwestorów, gdyż nie uzyskano obiecanego w programie dofinansowania. Budowę rozpoczęto w końcu lat 80. od fragmentu zespołu przeznaczonego dla pracowników Fabryki Samochodów Małolitrażowych. Po prywatyzacji zakładu na początku lat 90. budowę przerwano, pozostawiając nieukończone obiekty.

Modelową „Stellę” przypominają materiały powstałe w ramach prac nad koncepcją osiedla: plansze projektowe, dokumentacja architektoniczno-urbanistyczna, opracowania badawcze, archiwalne dokumenty i fotografie. Uzupełniają je makiety układu urbanistycznego osiedla oraz wybranych obiektów architektonicznych wykonane przez studentki i studentów Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej pod kierunkiem dr. inż. arch. Ryszarda Nakoniecznego.

kurator: Mateusz Miłoń
konsultacja merytoryczna: dr Patryk Oczko
aranżacja: Szymon Bańka
koordynacja produkcji: Aleksandra Matuszczyk
produkcja: NB Reklama Krystian Banik, Marcin Stefański Verito 24, Robert Ćwieląg
fotografie archiwalne: zbiory Muzeum Miejskiego w Tychach, Ireneusz Kaźmierczak, Robert Surma
postprodukcja i przygotowanie plików do druku: Artur Pławski, Jadwiga Minksztym, Mateusz Miłoń
przygotowanie makiet: studentki i studenci Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach pod kierunkiem dr. inż. arch. Ryszarda Nakoniecznego w ramach przedmiotu „Modern Architecture”
identyfikacja wizualna: Anna Kopaczewska
program edukacyjny: Natalia Sitko
promocja: Agnieszka Woszczyńska, Gabriela Oleksy

-> więcej o wydarzeniach towarzyszących wystawie

czas trwania: 22 marca–31 sierpnia 2024
miejsce: Stary Magistrat, pl. Wolności 1, Tychy
wstęp wolny

partner:
Politechnika Śląska
Wydział Architektury Politechniki Śląskiej

patroni medialni:
Tygodnik „Twoje Tychy”
Magazyn miejski „Ultramaryna”
TVP 3 Katowice
Tychy.pl
Ślązag

fot. makieta osiedla Stella w Tychach, ok. 1979, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach

Nasze spółdzielcze osiedla, podobnie jak całe Tychy, są bogate w ciekawe miejsca, budynki, obiekty. Jeśli lubisz robić zdjęcia takim właśnie miejscom, które według Ciebie zasługują na szczególną uwagę, bądź też kojarzą Ci się z ważnym wydarzeniem, o którym chciałbyś nieco więcej nam opowiedzieć, to wyślij swoje zdjęcie wraz z opisem na adres mailowy: uszatek@oskard.tychy.pl.

Zaczynając od stycznia 2024 roku, co miesiąc w Klubie Osiedlowym „Uszatek” Tyskiej Spółdzielni Mieszkaniowej OSKARD wyeksponujemy jedno takie zdjęcie w ramach nowego cyklu wystaw GALERIA JEDNEGO UJĘCIA. Zachęcamy do zgłoszeń!

Więcej informacji pod nr. tel.: 32 217 31 64

Wystawa łączy teraźniejszość z przeszłością – prezentuje najnowsze, nieeksponowane jeszcze obrazy artysty z lat 2018–2022 oraz wybór prac zgromadzonych w zbiorach Muzeum Miejskiego w Tychach, które reprezentują całokształt jego twórczości.

Podróż w świat wyobrażeń Stanisława Mazusia rozpoczniemy od tu i teraz – w pełni ukształtowanej charakterystycznej stylistyki przepojonej niezwykłą wrażliwością na otaczający świat. Odzwierciedlają ją martwe natury, stanowiące częstokroć odniesienia do kondycji współczesnego człowieka oraz pejzaże, w których przyroda zdecydowanie dominuje nad śladami ludzkiej bytności. Niejednokrotnie w przestrzeń kompozycji wkracza sam artysta, czyniąc to jednak w sposób niezwykle subtelny, czym podkreśla swą wierność i oddanie naturze. Dalej wnikniemy w przestrzeń „muzealną” – dominują tu pejzaże – głównie tyskie i z Tychami związane – powstałe m.in. na specjalne zamówienia władz miasta oraz podczas plenerów. Na koniec dotrzemy do rozdziału dawno przez artystę zamkniętego, lecz niezwykle interesującego – w świat grafiki warsztatowej. Powstałe w latach 1966–1970 prace opisują rzeczywistość zarówno w sposób dosłowny jak i symboliczny, odwołując się do realiów społeczno-politycznych, co szczególnie uwidacznia się w apokaliptycznych kompozycjach z cyklu „Kara”.

Stanisław Mazuś urodził się 7 listopada 1940 roku w Lublinie. W latach 1961–1967 studiował na Wydziale Malarstwa i Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1968 roku zamieszkał w Tychach. Zajmował się grafiką warsztatową, użytkową oraz malarstwem, które stanowiło i do dziś stanowi najważniejszy nurt jego twórczości. Był aktywnym członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków i Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików. Zaangażowany w działalność społeczną na rzecz środowiska twórczego oraz szeroko pojętej promocji sztuki. Inicjował i współtworzył liczne wydarzenia artystyczne oraz plenery, m.in. „Impresje Mikołowskie” i „Beskidzkie Integracje Sztuki”. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień. Odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2014) oraz Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego (2019).

kurator: dr Patryk Oczko
koordynacja produkcji: Dorota Kordys
identyfikacja wizualna: KLARstudio.pl – Magdalena Dziedzic i Marcin Kasperek
promocja: Agnieszka Woszczyńska, Gabriela Oleksy

czas trwania: 4 listopada 2022–25 lutego 2023
miejsce: Stary Magistrat, pl. Wolności 1, Tychy
wstęp wolny

wydarzenia towarzyszące wystawie „Stanisław Mazuś. Mniej znany”:
otwarcie wystawy z udziałem artysty / 4 listopada 2022 (sobota), godz. 18.00
oprowadzanie po wystawie z dr. Patrykiem Oczką / 18 listopada 2022 (piątek), godz. 18.00
oprowadzanie po wystawie z dr. Patrykiem Oczką / 9 grudnia 2022 (piątek), godz. 18.00

patroni medialni:
Tygodnik „Twoje Tychy”
TVP 3 Katowice
Tychy.pl

Stanisław Mazuś, „Panorama tyska”, olej, płótno, 1989, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach

Pokazuje miejsca i obiekty zlokalizowane w centrum wsi, w pobliżu rynku i okolicy, m. in. ulice, domy mieszkalne, sklepy, budynki użyteczności publicznej, obiekty związane z oświatą i życiem kulturalnym. Zwraca uwagę na działające już w XIX wieku browary, fabrykę celulozy, cegielnię, szkołę, dworzec kolejowy i Ochotniczą Straż Pożarną.

Tychy jako gmina wiejska liczyła w 1906 roku ok. 5 000 mieszkańców, a w 1934 roku ok. 9 100. Zajmowała w latach 30. XX wieku obszar 35,45 km² (wraz z przysiółkami Żwaków, Glinka, Suble, Wartogłowiec, Zawiść, Czułów, Mąkołowiec, Zwierzyniec). Znajdowała się w granicach powiatu pszczyńskiego na obszarze historycznej ziemi pszczyńskiej. Sąsiadowała z gminami: Wilkowyje, Paprocany, Urbanowice i Jaroszowice, a od północy poprzez lasy z górniczymi koloniami Kostuchną i Murckami.

Ekspozycja przybliża obraz Tychów z początku XX wieku. Na terenie wsi działały dwa browary, cegielnia, fabryka celulozy, dworzec kolejowy i szkoła. Władze gminy dbały o bezpieczeństwo mieszkańców, bezpieczeństwo pożarowe oraz o zdrowie publiczne. Wybudowano w tym czasie gmach Urzędu Gminy. W latach 20. i 30. XX wieku nastąpił rozwój gospodarczy, wieś zelektryfikowano, wzniesiono budynek Ochotniczej Straży Pożarnej, rozbudowano gmachy użyteczności publicznej: szpital, sierociniec, szkołę. Dostosowano i uregulowano w gminie przepisy porządkowe, przeciwpożarowe oraz handlowe w odniesieniu do funkcjonującego targowiska. Wybudowano domy gminne z mieszkaniami komunalnymi, wybrukowano główne ulice, otwarto kompleks obiektów rekreacyjnych i sportowych, m.in. z basenem, boiskiem, strzelnicą i restauracją z salą taneczną. Mieszkankom i mieszkańcom udostępniono park książęcy z kręgielnią, muszlę koncertową i restaurację. Uruchomiono kino.

Fotografie z tego okresu przedstawiają obrazy modernizowanych Tychów, z centrum handlowym u zbiegu ul. Książęcej i ul. Henryka Sienkiewicza oraz z centrum administracyjnym z Urzędem Gminy i główną tyską szkołą.

Okres II wojny światowej zaakcentowany jest w kadrach, na których widzimy opisy obiektów i ulic w języku niemieckim.

Fotografie z lat 50. XX wieku dokumentują fragmenty starej zabudowy miasta, jeszcze w niezmienionej formie. W latach późniejszych wiele budynków wyburzono lub przebudowano. Do dnia dzisiejszego częściowo zachowała się charakterystyczna zabudowa głównych ulic Tadeusza Kościuszki, Henryka Sienkiewicza i ks. Konstantego Damrota, a niektóre budynki użyteczności publicznej istnieją do dzisiaj w nowoczesnej formie ze zmienioną funkcją.

fotografie i pocztówki ze zbiorów: Muzeum Miejskiego w Tychach, Muzeum Tyskich Browarów Książęcych, Biblioteki Śląskiej w Katowicach, parafii pw. św. Marii Magdaleny w Tychach, Szkoły Podstawowej nr 1 w Tychach oraz prywatnych.

przygotowanie: Barbara Kopia
projekt graficzny: Agnieszka Czyżewska

czas trwania: 6.05-30.12.2022
miejsce: Galeria Muzeum Miejskiego w Tychach – Centrum Medyczne Paprocany, ul. gen. Wł. Sikorskiego 101
godziny otwarcia: poniedziałek-piątek: 7.30-20.00
wstęp wolny

fot. Domy jednorodzinne, wielorodzinne przy ul. Bibliotecznej i ul. H. Sienkiewicza, lata 50. XX wieku, fot. Zygmunt Kubski, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach