Potrzebne decyzje – nie dyskusje

Kiedy chce się wskazać przemiany, jakie z kongresu na kongres zachodzą w polskim myśleniu o kulturze, jako pierwszy na myśl przychodzi krakowski Kongres Kultury z roku 2009 (zorganizowany przez Ministerstwo Kultury oraz Narodowe Centrum Kultury). Odbywał się w świeżo oddanym do użytku Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. To był ten kongres, na który nie dotarł ówczesny premier Donald Tusk, i na którym sformułowano postulat przeznaczenia 1% budżetu państwa na kulturę. Ten, na którym Leszek Balcerowicz perorował o „mentalności radzieckiego działacza”, cechującej rzekomo ludzi pracujących w publicznych instytucjach kultury. Ale to także ten kongres, którego rekomendacją było powstanie narodowych instytutów branżowych, co się wydarzyło, a dzisiaj jest naszą podstawową sektorową codziennością i centrów kompetencji w obrębie poszczególnych „kulturowych” specjalizacji – między innymi takich, jak: Instytut Teatralny, Narodowy Instytut Muzeów (do 2023 roku: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów), Narodowy Instytut Muzyki i Tańca, oraz Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki.

Na fali sprzeciwu wobec koncepcji i narracji tego spotkania powstał Ruch Obywateli Kultury – nieformalny i woluntarystyczny ruch obywatelski na rzecz zwiększenia nakładów na kulturę do co najmniej 1% budżetu państwa, zmiany zasad zarządzania i finansowania kultury oraz wspierania rozwoju kultury i kapitału społecznego, a także równego dostępu do kultury.

Energia tego drugiego działania doprowadziła do zwołanego pod hasłem „Zbierzmy się”, jesienią 2016 roku, kongresu, kiedy to „grupa obywatelek i obywateli” i zespół organizacyjny działały przy Teatrze Powszechnym w Warszawie. Za finansowanie kongresu odpowiadało Miasto Warszawa.

Tegoroczny współKongres Kultury był próbą połączenia tych dwóch perspektyw: oddolnej, społecznej, oraz ministerialnej. To działanie włączające przejawiało się w metodzie wyboru poruszanych tematów.

Do zbudowania programu kongresu zaproszono osoby pracujące i działające w kulturze od wielu lat, przedstawicielki bądź przedstawicieli różnych środowisk (naukowych, instytucjonalnych, społecznych czy samorządowych). W ten sposób powstała jedna trzecia programu (10 debat), był to zespół współdziałający z MKiDN. Pozostałe dwie trzecie programu (20 debat) to wynik głosowania uczestników kongresu, tematy wyłoniono spośród przeszło 250 zgłoszonych propozycji.

Wielką wartością tego wydarzenia była także debata podsumowująca, w której udział wzięli ministra kultury Hanna Wróblewska (nota bene wywodząca się z Ruchu Obywateli Kultury) oraz minister finansów Andrzej Domański. Zapowiedział on zamiar wprowadzenia postulowanego od dawna zerowego VAT-u na książki (horyzont czasowy to 2026 rok), co byłoby realnym wsparciem dla małych wydawnictw. Minister Domański obiecał też wnikliwe przyglądanie się temu, jak reforma finansowania samorządów, wchodząca w życie w 2025 roku, wpłynie na los lokalnych instytucji kultury, organizacji pozarządowych i artystów, animatorów, oraz przyjęcie wniosków MKiDN w rocznej ewaluacji działania nowego systemu. Ministra rodziny, pracy, polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk zapowiedziała zmiany w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy, które wzmocnią PIP i pozwolą skuteczniej zwalczać nadużycia w instytucjach, obiecała także w ciągu kilku miesięcy konsultacje społeczne dotyczące zmian w definicji mobbingu.

Ministra edukacji Barbara Nowacka zaprosiła MKiDN do międzyresortowej współpracy i powołania zespołu eksperckiego, który wypracuje obecność edukacji kulturowej w szkołach. Istotny kierunek zmian wskazała też ministra Hanna Wróblewska, która stawia na uspołecznienie kultury – co oznacza m.in. zmiany w ustawie o organizowaniu działalności kulturalnej, w tym włączenie do obiegu prawnego społecznych instytucji kultury oraz sfinalizowanie prac nad ustawą o społecznym ubezpieczeniu artystów.

Na współKongres zarejestrowało się ponad cztery tysiące uczestników i uczestniczek z całej Polski. Wydarzenia odbywały się w Warszawie, w Pałacu Kultury i Nauki oraz Teatrze Dramatycznym. Relacje z debat plenarnych na profilach w mediach społecznościowych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Centrum Kultury śledziło na żywo ponad dwadzieścia pięć tysięcy osób.

Wydarzenie zakończyło się w sobotnie popołudnie 9 listopada. Jednak dla nas współKongres Kultury nadal trwa. Jesteśmy w istotnym dla całego procesu momencie – analizujemy materiał zebrany we wszystkich debatach problemowych. Pracujemy nad publikacją online nagrań wszystkich debat panelowych, ich transkrypcją, ale co najważniejsze – nad rekomendacjami i wnioskami, jakie z nich płyną.

Aleksandra Matuszczyk
zespół programowy współKongresu Kultury
Muzeum Miejskie w Tychach